• آ
  • ا
  • ب
  • پ
  • ت
  • ج
  • چ
  • ر
  • ز
  • ژ
  • د
  • ط
  • ف
  • ق
  • گ
  • ک
  • ع
  • غ
  • م
  • هـ

آناتومی دستگاه عصبی

آناتومی دستگاه عصبی | کافه پزشکی

دستگاه عصبی مانند هر دستگاه دیگری در بدن انسان از سلول های مجزا موسوم به نورون ساخته شده است. وظیفه سلول عصبی انتقال تکانه عصبی از یک سلول به سلول دیگر است. نورونها واحدهایی هستند که ضمن ارتباط با یکدیگر ، با اندامهای عمل کننده گوناگون نیز مرتبط می گردند.

اجزاء تشکیل دهنده نورون ها:

  • جسم سلولی
  • دندریت ها
  • آکسون

همراه کافه پزشکی باشید

نورون

غلاف میلین (myelin sheath)

غلافی سفید رنگ و عایقی از جنس چربی می باشد و پیرامون رشته عصبی را فرا می گیرد. این غلاف فواصل نیم میلیمتری رشته عصبی را نمی پوشاند و به این فواصل گره های رانویه nodes of ranvier  گفته می شود. غلاف میلین باعث رنگ سفید بافت عصبی می شود و باعث تشدید سرعت انتقال موج عصبی نیز می گردد. 

غلاف میلین

تقسیم بندی نورون ها از نظر عمل و وظیفه 

  •  نورون های  حسی (afferent sensory neuron)
  •  نورون های حرکتی  (efferent motor neuron)
  •  نورون های ارتباطی      (association neuron)

طبقه بندی نورون ها

تقسیم بندی نورون ها از نظر ساختاری

  • یک قطبی    (unipolar)
  • دو قطبی      (bipolar)
  • چند قطبی   (multipolar)

نورون

سلول های نوروگلیا

در درون CNS نوع خاصی از سلول های غیر عصبی وجود دارد که کار تغذیه و محافظت نورون را بر عهده دارند. این سلول ها که نوروگلیا نامیده می شوند از حیث تعداد ده برابر نورون ها هستند و به طور کلی اعمال زیر را انجام می دهند:

 پشتیبانی نورونهایCNS، بدین معنی که همانند بافت پیوندی موجود در بخشهای دیگر بدن عمل می کنند.

 فاگوسیته کردن سلولهای مرده و ضایعات سلولی ناشی از صدمات وارده به سیستم عصبی.

 تنظیم الکترولیتی محیط و جابه جایی و یا حذف میانجی ها.

 ساخت غلاف میلین پیرامون بعضی از فیبرهای عصبی

انواع سلول های نوروگلیایی

سلولهای گلیال را می توان به دو دسته بزرگ تقسیم کرد:

الف) سلولهای ماکروگلی: شامل: آستروسیتها، الیگودندروسیتها

ب) سلولهای میکروگلی : که به عنوان بیگانه خوار عمل می کنند.

آستروسیتها: سلولهای ستاره ای شکلی هستند که یونهای پتاسیم اضافی رااز فضای بین سلولی جذب می کنند و تشکیل سد خونی- مغزی توسط آنها می باشد، برخی دیگر از آستروسیتها قادر به جابه جایی و یا حذف میانجی های عصبی( گاما آمینو بوتیریک اسید و سروتونین) از ناحیه شکاف سیناپسی می باشند، آستروسیتها ممکن است دارای اعمال تغذیه کننده ای باشند.

الیگو دندروسیتها: مسئول تشکیل غلاف میلین در اطراف بعضی از  فیبرهای عصبی در CNS می باشند، در PNS این وظیفه به عهده سلولهای شوان است. سلولهای شوان دارای منشائی متفاوت از سلولهای گلیال می باشند

نوروگلیا

سازمان بندی پایه دستگاه عصبی مرکزی

دستگاه های عصبی و درون ریز، سیستم های کنترل کننده بدن هستند. سیستم عصبی عموماً اعمال سریع بدن مثل انقباضات را کنترل می کند، در حالیکه دستگاه درون ریز عمدتاً اعمال متابولیک بدن را کنترل می نماید.

سه قسمت عمده دستگاه عصبی که برای کنترل اعمال بدن بسیار مهم اند، عبارتند از :

۱- سیستم حسی

۲- سیستم حرکتی

۳- سیستم پردازش کننده

سیناپس

هر رشته عصبی توسط اتصال فیزیولوژیکی خاصی به نام سیناپس با رشته عصبی بعدی مرتبط می شود. اجزاء تشکیل دهنده سیناپس عبارتند از:

۱- پایانه های اکسون پیش سیناپسی

۲- گیرنده های پس سیناپسی

۳- شکاف سیناپسی

سیناپس

غشا سلول ها و نفوذ پذیری نسبت به یون ها 

غشای سلولی نورون در حالت استراحت ، پتانسیل الکتریکی معادل ۷۰- میلی ولت دارد. این اختلاف پتانسیل تحت عنوان پتانسیل استراحت غشا یا RMP شناخته شده است، برای اینکه تکانه عصبی طول نرون را طی کند باید پتانسیل عمل بوجود آید. اگر غشاء به اندازه ۱۵ تا ۲۰ میلی ولت دی پلاریزه شود پتانسیل عمل بوجود می آید و تکانه با موفقیت منتقل می گردد.  حداقل میزان تحریک برای تغییر پتانسیل استراحت غشاء را آستانه تحریک می نامند. در RMP پایین تر از ۵۰ تا ۵۵ میلی ولت هیچ پیامی منتقل نمی گردد که به آن قانون همه یا هیچ گویند. 

میانجی های عصبی

۱- میانجی های عصبی ریز ملکول تند عمل

۲- میانجی های نوروپپتیدی کند عمل 

میانجی های عصبی ریز مولکول تند عمل وظیفه بیشتر انتقالهای عصبی را به عهده دارند. استیل کولین و نوراپی نفرین دو میانجی عصبی اصلی تنظیم کننده پاسخ های فیزیولوژیکی بدن نسبت به تمرینات ورزشی هستند. استیل کولین نخستین میانجی عصبی نرونهای حرکتی عضلات اسکلتی و بسیاری از نرونهای پاراسمپاتیک هستند. نوراپی نفرین میانجی عصبی برخی از نرونهای سمپاتیکی است که بستگی به نوع گیرنده های درگیر می تواند نقش تحریک کنندگی یا بازدارندگی داشته باشد.

میانجی های ریز ملکول تند عمل  شامل:

  • گروه ۱: استیل کولین
  • گروه ۲: آمینها : نوراپی نفرین، اپی نفرین، دوپامین، سروتونین و هیستامین
  • گروه ۳: اسیدهای آمینه : GABA، گلیسین، گلوتامین و آسپارتات
سیستم عصبی

مغز Brain

 در درون جمجمه قرار داشته و مرکز اصلی پردازش اطلاعات در بدن بوده و شامل حدود ۱۰۰ میلیارد نورون است. به طور متوسط مغز یک فرد بالغ ۵/۱ کیلوگرم وزن دارد. از دو نوع ماده ساخته شده ، ماده خاکستری (محتوی جسم سلولی نرونها) و ماده سفید (که اجتماع دندریتها و آکسونهاست).

بخش های مختلف مغز : 

  • مغز قدامی  anterior lobe
  • مغز میانی  mid brain
  • مغز خلفی  hind brain

مغز قدامی 

مغز قدامی از مخ و دیانسفالون تشکیل شده است.

قسمتهای تشکیل دهنده مخ:

 ۱- قسمت سطحی مخ

قسمت سطحی مخ که خاکستری رنگ است و قشر مخ نامیده می‌شود. ضخامت این قسمت چند میلیمتر است و به صورت چین خورده مشاهده می‌گردد که علت چین خوردگی ، وسعت زیاد آن است. قشر خاکستری مخ از جسم سلولی تعداد بسیار زیادی نورون تشکیل می‌دهند.

۲- قسمت زیر قشر مخ

در این قسمت از مخ ماده سفید رنگی وجود دارد که از اجتماع رشته های عصبی میلین دارتشکیل شده است. این رشته‌ها همان دنباله‌های نورونهایی هستند که در قشر خاکستری یا سایر قسمتهای دستگاه عصبی قرار دارند.

در بخش سفید مخ چند هسته خاکستری دیده می‌شود که مهمترین آنها تالاموس و هیپوتالاموس است.

عملکرد مخ 

هرقسمت از قشر خاکستری کار ویژه‌ای را به عهده دارد. نیمکره چپ مخ حرکات طرف راست و نیمکره راست آن حرکات طرف چپ بدن را کنترل می‌کند. هر نیمکره دارای کارهای ویژه‌ای نیز هست.نیمکره چپ در زبان آموزی، یادگیری، تفکر ریاضی و منطق تخصص دارد و نیمکره راست انجام دادن کارهای ظریف مانند کارهای هنری و موسیقی را کنترل می‌کند. مرکز تفکر ارادی در ناحیه پیشانی قرار دارند. مرکز شنوایی در بخش گیجگاهی و مرکز دید و چشمی در ناحیه پس سری قرار دارد و مراکز مربوط به اندامهای حسی مختلف مانند چشم و گوش و پوست در قسمت آهیانه قرار دارد. اگر این مراکز آسیب ببینند با وجود سالم بودن چشم و گوش از دیدن و شنیدن محروم می‌شویم

دیانسفالون 

تالاموس و هیپوتالاموس در زیر مغز قرار دارند وتقریبا به طور کامل توسط نیمکره ها پوشیده شده اند.تالاموس مرکز مهم یکپارچگی حسی است. تمام داده های حسی (غیر از بویایی) ابتدا وارد تالاموس می شوند و از آنجا به نواحی دیگر قشر مخ فرستاده می شوند. تالاموس داده های رسیده از مغز هوشیار را تنظیم می کند به همین دلیل در کنترل حرکتی بسیار با اهمیت است. هیپو تالاموس مستقیماً در زیر تالاموس قرار دارد و مسئول نگهداری هموستاز بدن است. مراکز عصبی هیپوتالاموس موارد زیر را تنظیم می کند:

  •  دستگاه عصبی خودکار
  •  درجه حرارت بدن
  •  متابولیسم چربی و کربوهیدرات
  •  کنترل عصبی غدد درون ریز
  •  چرخه خواب و بیداری
  •  تعادل مایعات
  •  و…

دیانسفالون

مخچه 

مخچه از دو توده طرفی به نام نیمکره های مخچه تشکیل شده که توسط نواری به نام کرمینه (vermis) به هم مرتبط هستند. تقریبا بیضی شکل است و بزرگترین قسمت مغز خلفی را تشکیل می دهد.

عمل مخچه :

از طریق کنترل و ایجاد اصلاحات مناسب در فعالیت های حرکتی که که توسط بخش های دیگر مغز ایجاد شده اند به هماهنگی و تنظیم زمانی فعالیت می پردازد. مخچه فعالیت طرح ریزی شده در مغز را با تغییرات واقعی که در بدن اتفاق می افتد را مورد مقایسه قرار می دهد تا از این طریق تعدیل اصلاحی را انجام دهد.

مخچه

ساقه مغز 

بخشی از دستگاه عصبی مرکزی است که در قسمت پائینی مغز قرار دارد و متشکل از بخشهایی است که از یک سو به نخاع منتهی می شود و از طرف دیگر نیمکره های مخ را به مخچه مرتبط می کند.

ساقه مغز شامل :

مغز میانی         (midbrain) 

پل مغزی          (pons)

بصل النخاع    (medulla oblongata) می باشد

این ساختارها اطلاعات درون دستگاه عصبی مرکزی را  به نواحی پایین تر انتقال می دهند. ساقه مغز محل شروع ۱۰ جفت از ۱۲ جفت عصب جمجمه ای است. و اعمالی از قبیل حفظ تنوس عضلانی، کنترل عملکرد دستگاه قلب و تنفس، تعیین وضعیت هوشیاری(برانگیختگی و خواب) و هماهنگی عملکرد عضلات اسکلتی را بر عهده دارد. 

ساقه مغز

دستگاه عصبی محیطی PNS

دستگاه عصبی محیطی شامل ۴۳ جفت عصب می با شد،

(۱۲ جفت عصب مغزی و ۳۱ جفت عصب نخاعی).

PNS از دو بخش حسی و حرکتی تشکیل شده است. بخش حسی اطلاعات را به CNS می برند. در نتیجه  CNS به طور مداوم از وضعیت بدن و محیط آگاه است. بخش حرکتی که دستگاه عصبی خودکار را نیز شامل می شود تکانه حرکتی را از CNS به عضلات می برد.

شاخهای قدامی نخاع محل استقرار جسم سلولی نرونها ی حرکتی است که عضله اسکلتی را عصب رسانی می کند.

شاخهای خلفی نخاع برای دریافت اطلاعات حسی ورودی اختصاص یافته است.

دستگاه عصبی خودکار ANS

اعمال غیر ارادی داخلی بدن را کنترل می کند. بعضی از این اعمال که در ورزش مهم هستند عبارتند از:

ضربان قلب، فشار خون، توزیع خون،تنفس.

این دستگاه دارای دو بخش اصلی است:

 دستگاه عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک؛ تاثیرات این دو اغلب مخالف هم است، اما هر دو سیستم همیشه با هم عمل می کنند.(ANS) از آنجا که باعث ایجاد تغییراتی در فعالیت عضلات و اندامهای بدن می شود، دستگاهی حرکتی است.

دستگاه عصبی سمپاتیک: سیستم جنگ و گریزاست. و بدن را برای مقابله با شرایط بحرانی آماده می کند، زمانی که فرد برانگیخته است، این دستگاه تخلیه بزرگی را در سراسر بدن ایجاد می کند و بدن را برای عمل آماده می سازد.مانند افزایش در ضربان قلب.

دستگاه عصبی پاراسمپاتیک: سیستم محافظ بدن است، نقش مهمی در انجام فرایندهایی مانند: هضم غذا، دفع ادرار، ترشح غدد و حفظ انرژی دارد؛ این سیستم به هنگام آرامش و استراحت فعالتر است.

دستگاه عصبی خودکار

اطلاعات حسی

بخش حسی PNS اطلاعات را از پنج نوع گیرنده اصلی در یافت می کند که شامل:

۱- گیرنده های مکانیکی: به نیروهای مکانیکی مانند فشار، لمس، کشش پاسخ می دهند.

۲- گیرنده های حرارتی: به تغییرات درجه حرارت پاسخ می دهند.

۳- گیرنده های درد: به محرک های دردناک پاسخ می دهند.

۴- گیرنده های نوری: به پرتو های نوری به منظور دیدن پاسخ می دهند.

۵- گیرنده های شیمیایی: به محرکهای شیمیایی مانند غذا، بوها، تغییرات غلظت مواد موجود در خون مثل اکسیژن، دی اکسید کربن، گلوکز و الکترولیت ها پاسخ می دهند.

تنظیم عصبی عضلانی حرکات

دستگاه عصبی قابلیت انقباض عضله اسکلتی را تامین می کند. و در آگاه سازی فرد از دامنه حرکتی و موقعیت قرار گیری بخشهای مختلف بدنش در فضا نقش دارد ؛ این عمل بوسیله نرونهای حسی موجود در ساختارهای ویژه ای موسوم به دوکهای عضلانی، اندام های وتری گلژی و گیرنده های عمقی انجام می شود.

 قوس رفلکسی

زنجیره نرون حسی، نرون رابط و نرون حرکتی تا اندام عمل کننده را قوس بازتابیreflex arc می گویند. عکس العمل هایی که به طور ناخود آگاه و بدون دخالت مراکز بالاتر مغزنسبت به تحریک نشان میدهد، بازتاب reflex نام دارد. این عکس العمل بوسیله تحریک نرون حسی در بخش محیطی بدن که اطلاعات را از راه شاخه خلفی به نخاع انتقال می دهد انجام می شود، آنگاه تحریک از طریق یک نرون رابط به نرون حرکتی در شاخ قدامی منتقل شده و به اندام عمل کنندهeffector که معمولا عضله اسکلتی است بر می گردد.

قشر حرکتی اولیه 

قشر حرکتی اولیه وظیفه کنترل حرکات عضلانی ظریف و کوچک و همچنین انتخاب نوع حرکت را بر عهده دارد و در لوب پیشین قرار گرفته است. نرون های این ناحیه به نرون های هرمی موسومند و کنترل هوشیارانه حرکات عضلات اسکلتی را بر عهده دارند. جسم سلولی سلول های هرمی در قشر حرکتی اولیه  قرار دارد و آکسون های آنها مسیرهای برون هرمی را تشکیل می دهند. به علت اینکه فرایندهای عصبی از قشر مخ به سمت نخاع گسترش می یابد این مسیرها تحت عنوان قشری نخاعی نیز شناخته شده اند.

میانجی های نوروپپتیدی کند عمل

  • هورمونهای رها شده از هیپوتالاوس مانند هورمون رها کننده تیروتروپین و سوماتو استاتین
  • پپتیدهای هیپوفیزی مانند بتاآندروفین ها، تیرو تروپین و وازوپرسین
  • پپتیدهایی که بر روی مغز و روده کوچک عمل می کنند مانند کولی سیستوکینین، نوروتنسین و لوسین انکفالین
  • پپتیدهایی که از بافتهای دیگر هستند، مانند آنژیو تنسین ۲، برادی کینین و کلسی تونین.

 

منبع : اختصاصی کافه پزشکی

 

 

 


نظر دهید

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد