آزمایش خون : شمارش گلبولهای سفید | کافه پزشکی
تعداد کل گلبولهای سفید خون ۴۰۰۰ تا ۱۱۰۰۰ در هر میلیمتر مکعب خون است. گلبولهای سفید شامل دو دسته کلی هستند :
۱ گرانولوسیت ها یا میلوئیدها ( پلی مورفونوکلئرها ) نظیر نوتروفیل ، ائوزینوفیل و بازوفیل
۲ غیرگرانولوسیت ها یا لنفوئیدها ( منونوکلئرها ) نظیر لنفوسیت و منوسیت .
همراه کافه پزشکی باشید
چنانچه تعداد گلبولهای سفید بیش از نرمال باشد به آن لکوسیتوز گویند. لکوسیتوز میتواند در شرایط فیزیولوژیک یا پاتولوژیک ایجاد شود. شرایط فیزیولژیکی نظیر ترس ، هیجان ، صرف غذا و غیره سبب افزایش لکوسیتها میگردند. از این رو توصیه میشود بیمار در شرایط یکسان برای ارائه نمونه به لابراتوار مراجعه نماید تا در نمونه های متعددی که دریافت میشود از این نظر اشکال پیش نیاید. در شرایط پاتولوژیک زیر لکوسیتوز خواهیم داشت که عبارتند از :
۱) عفونتهای حادو مزمن
۲) نکروز های بافتی
۳) آماسهای غیر عفونی ( بیماریهای بافت همبند )
۴) سوختگی ها
۵) انفارکتوسهای بافتی ( قلب و ریه … )
۶) لوسمی
۷) پلی سیتمی ( اریتروسیتوزیس )
کاهش گلبولهای سفید را لکوپنی گویند . تمام عواملی که سبب کاهش فعالیت مغز استخوان میشوند ، میتوانند لکوپنی ایجاد نمایند . نظیر :
۱) شیمی درمانی
۲) آنمی آپلاستیک
۳) آگرانولوسیتوزیس
۴) واکنشهای سمی و توکسیک و آلرژیک نسبت به داروها ( باربیتوراتها و آمیدوپیرین )
۵) علل دیگر ( عفونتهای ویرال ، بزرگی طحال ، بیماریها کلاژن و سیروز کبدی )
صرف افزایش یا کاهش گلبولهای سفید ، ارزش زیادی از نظر بالینی ندارد. بهتراست نوع سلولی که تغییر کردهاست بررسی شود. تفسیر بر اساس سلولهایی است که بیشتر تغییر کرده اند و لکوسیتوز را برحسب نوع سلولی که افزایش بارز پیدا کرده است ، نامگذاری مینمایند. برای شمارش گلبولهای سفید میتوان از دو روش دستی اتوماتیک استفاده کرد. در روش اتوماتیک برای شمارش به نمونه خون ، اسید استیک میافزایند تا گلبولهای قرمز لیز شوند . سپس نمونه را در دستگاه قرار داده وتعداد کل گلبولهای سفید را شمارش مینمایند.
برای شمارش افتراقی گلبولهای سفید که در آن نوع سلولها را مشخص مینمایند ، باید گستره یا فروتی تهیه شود و آنرا با روشهای مخصوص رنگ آمیزی نموده و پس از آن صد عدد گلبول سفید را شمرده وباذکر نوع آن درصد ویابعبارتی دیگر شمارش افتراقی را بدست میآوریم. به هنگام شمارش با دستگاههای اتوماتیک ، ابتدا نمونه خونی را رقیق نموده و سپس آنرا به دستگاه میدهند. در داخل دستگاه کانالهایی وجود دارد که در اطراف آنها الکترودهایی پس از برخورد با گلبولها سبب شماره انداختن دستگاه میشود. در این حالت گلبولهای سفید و قرمز باهم شمارش میشوند، اما چون به ازای هر صد گلبول قرمز یک گلبول سفید وجود دارد ، شمارش به حساب گلبول قرمز گذاشته میشود .
اگر به نمونه خونی اسید استیک اضافه گردد ، گلبولهای سرخ لیز شده و شمارش دستگاه مربوط به گلبولهای سفید خواهد شد. در دستگاههای اتوماتیک ، شمارش افتراقی بر اساس واکنش هیستوشیمیایی سلولها انجام میپذیرد. مثلا در بازوفیلها آنزیم هپارین وجود دارد ، در منوسیتها لیپاز و در سایر سلولهای سفید میلوپراکسیداز که البته در ائوزینوفیلها میزان آن خیلی زیاد و درلنفوسیتها فوق العاده کم است . قابل ذکر است شمارش افتراقی گلبولهای سفید بدو صورت بیان میشود :
- شمارش نسبی ( Relative Count ) که بر اساس درصد بیان میگردد.
- شمارش حقیقی ( Absolute Count ) که عبارتست از حاصلضرب شمارش نسبی در تعداد کل گلبولهای سفید
قضاوت بر اساس شمارش نسبی و درصد حاصل از آن درست نیست . زیرا وقتی تعداد خاصی از گلبولهای سفید افزایش مییابد ، از تعداد سایرین در شمارش کاسته میشود و این مسئله خطای آزمایشگاهی بوده و در بدن چنین حالتی نیست.
وجود سلولهای غیر طبیعی در خون ، از شمارش افتراقی گلبولهای سفید ، مهمتراست . زیرا عوامل طبیعی و فیزیولوژیک سبب تغییر در شمارش آنها میگردد، مگر در حالاتی که تغییرات خیلی زیاد باشد. سلولهای موجود در جریان خون از سلولهای مولتی پتانسیل واقع در مغز استخوان بنام سلول پایه یا استم سل بوجود میآیند. مراحل مختلفی را که یک سلول پایه طی میکند تا به هریک از سلولهای موجود در جریان خون تبدیل شود ، در دیاگرام زیر مشاهده میشود.
سلولهای بالای خط چین در مغز استخوان بوده و بقیه میتوانند درخون محیطی یک فرد سالم ، جریان یابند ،
سلولهای باند ،سلولهایی قبل از لوبوله شدن هسته بوده و دارای هسته ای لوبیایی شکل است . این سلولها ۲-۵ درصد گلبولهای سفید را تشکیل میدهند. در رابطه با عفونتهایی که در آنها بدن نیاز به نوتروفیلهای بیشتری دارد، تعداد این سلولها بیشتر میشود. زیاد بودن این سلولها بیانگر فعالیت خوب مغز استخوان و نیز دفاع خوب بدن فرد میباشد. در آنمی های شدید ، واکنش لکوموئید و لوسمی ، سلولها را پیش از مرحله بلوغ در خون خواهیم داشت. هرگاه سلولهای موجود در خون محیطی به سمت نابالغی پیش برود ، اصطلاحا تمایل به چپ ( Shift to the left) مینامند . نمونه ساده این حالت در رابطه با زیاد شدن سلولهای باند بدنبال عفونتها و نمونه بارزتر آن در رابطه با لوسمی ها دیده میشود که سولهای نابالغ تر وحتی سلولهای بلاست ( Blast ) را در خون محیطی میتوان مشاهده نمود. در رابطه با بلوغ بیشتر سولها ، از اصطلاح تمایل یا انحراف به راست ( shift to the right ) استفاده میشود. در این حالت هسته گلبولهای سفید ، بصورت هیپرسگمانته دیده میشود. نظیر آنمی های مگالوبلاستیک و یا بدنبال شیمی درمانی .
در رابطه با رده اریتروئید ، باید متذکر شد که در خون طبیعی ، اریتروسیت و رتیکولوسیت دیده میشود. در آنمی های خیلی شدید ، بعلت سرعت زیاد ساخته شدن سلول ، احتمال دیدن نورموبلاست هم وجود دارد. با رنگ آمیزی در تعداد کمی از گلبولهای قرمز میتوان رشته های ظریف بازوفیلیک را در سیتوپلاسم سلولها دید ( حدود نیم تا یک و نیم درصد ) . این رشته ها همان رتیکولین هستند. این نوع گویچه ها را رتیکولوسیت مینامند. شمارش رتیکولوسیتها از جمله تستهایی است که در رابطه با تشخیص علت آنمی انجام میشود. معمولا در یک CBC معمولا شمارش رتیکولوسیت گزارش نمیشود. رتیکولوسیت نشان میدهد که آیا علت آنمی در مغز استخوان است یا خیر؟
حضور رتیکولوسیت ها در آنمی نشان میدهد که مغز استخوان سالم است ، ولی چنانچه میزان آن کاهش داشته باشد ، دال بر ابتلاء مغز استخوان است . زیرا اگر علت کاهش گلبولهای قرمز ، ابتلاء مغز استخوان مثلا بعلت انفیلتراسیون ، سلولهای لوسمی یا دیگر پدیده های تومورال ، یا کمبود مواد لازم برای تولید سلولهای قرمز نظیر ویتامین ب ۱۲ اسید فولیک ، آهن وغیره نباشد ، تعداد رتیکولوسیتها بدنبال آنمی بصورت واکنش جبرانی ، افزایش مییابد. بنابراین آنمی بدون رتیکولوزیس ، نشانه اتمام ذخائر آهن و یا ناتوانی مغز استخوان در پاسخ به آنمی است .
قابل ذکر است آنمی به یکی از علل زیر بوجود میآید :
۱) از دست دادن گلبولهای قرمز در خونریزی های حاد یا مزمن
۲) کاهش تولید گلبول قرمز ( کمبود مواد اولیه نظیر آهن ، فولات و ب ۱۲ – اشکال در مغز استخوان بدنبال درگیری آن در لوسمی و نئوپلاسم و یا کاهش ترشح فاکتور اریتروپوئیتین از کلیه ها )
۳) افزایش تخریب گلبول قرمز خون ( همولیز به علل گوناگون )
آنچه در این پست کافه پزشکی خواهید دید
نوتروفیلی
در این حالت تعداد نوتروفیلها بیش از ۱۱۰۰۰ در میلیمتر مکعب خون است . شایعترین علت ایجاد کننده آن عفونتها بویژه عفونتهای باکتریال هستند. از علل دیگر آن میتوان موارد زیر را نام برد :
۱٫ آماسهای غیر عفونی نظیر بیماریهای بافت همبند
۲٫ نکروز های بافتی ( سوختگی ها انفارکتوس میوکارد )
۳٫ لوسمی ( ازدیاد بیش از سی هزار همراه با حضور انواع سلول نابالغ و بلاست )
۴٫ استرس و تجویز داروها ( کورتن اپی نفرین )
۵٫ پلی سیتمی
وقتی که نمونه خونی گرفته میشود ، در حقیقت نصف تعداد اصلی نوتروفیلها گرفته میشود و بقیه به دیواره عروق چسبیده اند. هنگام استرس به جهت آزاد شدن اپی نفرین ویا هنگام مصرف کورتن و یا هنگام ورزش ، این نوتروفیلها از جداره عروق آزاد شده ) دمارژیناسیون ( و لذا در زمان نمونه گیری میتواند نوتروفیلی را نشان دهد. مکانیسم ایجاد نوتروفیلی در سندرم کوشینگ نیز همین است .
واکنش لکوموئید
عبارتست از افزایش شدید نوتروفیلها به بیش از سی هزار سلول ، بدون اینکه علت این افزایش لوسمی باشد. این حالت بویژه در عفونتهای ویرال حاد و عفونتهایی چون توبرکولوزیس نوع ارزنی یا میلیاری دیده میشود. تفاوت این حالت با لوسمی در این است که در لوسمی سلولهای نابالغ به مراتب بیشتر از آن چیزی است که در واکنش لکوموئیدی دیده میشود. در لوسمی حتی سلولهای بلاست هم وجود دارد که درواکنش لکوموئیدی یا نیستند ویا بسیار بسیار کم است .
نوتروپنی
شایعترین علت ایجاد کننده آن مصرف داروهاست . متعاقب شیمی درمانی بخاطر دپرسیون مغز استخوان ، نوتروپنی رخ میدهد. از علل دیگر ایجاد کننده آن میتوان به موارد زیر اشاره نمود :
۱ ایجاد آنتی بادیها و لیز نوتروفیلها
۲ لوسمی لنفوسیتیک
۳ آنمی آپلاستیک
۴ نوتروپنی دوره ای و کمبود مواد غذایی نظیر اسید فولیک
۵ اسپلنومگالی ( بعلت تجمع نوتروفیل در طحال )
نوتروپنی در حد ۲۰۰۰ هیچ علامتی ندارد و میتوان در رابطه با مسائل ژنیتیکی و فامیلیال باشد. شایعترین تظاهر نوتروپنی در هرجایی از بدو بویژه در لوره هاست . نوتروپنی به انواع خفیف ۲۰۰۰-۱۰۰۰۰ ، متوسط ۵۰۰-۱۰۰۰ و شدید زیر ۵۰۰ عدد در هرمیلیمتر مکعب خون تقسیم میگردد.
لنفوسیتوز
بویژه با عفونتهای ویروسی همراه است وحتی ممکن است با لکوسیتوز همراه نباشد. چنانچه یک لکوسیتوز بارز با بیش از ۱۰۰۰ لنفوسیت داشته باشیم ، باید لوسمی لنفوسیتیک را مطرح نمائیم. علل اصلی لنفوسیتوز عبارتند از:
۱) بیماریهای عفونی نظیر منونوکلئوز عفونی و لنفوسیتوز عفونی
۲) بیماریهای ویرال توام با بثورات پوستی نظیر سرخک ، سرخجه ، آبله مرغان
۳) بیماریهای نظیر هپاتیت و اوریون
۴) دوران نقاهت عفونتهای حاد
۵) در برخی از عفونتهای مزمن باکتریال ، لنفوسیتوز هماره با درجات خفیف تا متوسط لکوسیتوز مشاهده میشود نظیر توبرکلوز ، بروسلوز ، تیفوئید و سفیلیس
لنفوپنی
عواملی که سبب کاهش عملکرد مغز استخوان میشوند ، میتوانند چنین حالتی را ایجاد نمایند . همچون :
۱٫ آنمی آپلاستیک
۲٫ لوسمی میلوسیتیک
۳٫ برخی از داروها نظیر شیمی درمانی
۴٫ علل دیگر همچون لوپوس اریتماتوز ( بعلت وجود آنتی بادی ) ، سندرم دی جرج
۵٫ اورمی ( بعلت کاهش عمر سلولها )
۶٫ مصرف کورتیکواستروئیدها
منوسیتوز
افزایش منوسیت هادر رابطه بالوسمی منوسیتیک ، لنفوم هوچکین ، مالاریا ، کالاآزار ، منونوکلئوز عفونی ( لنفوسیتوز آتیپیک شایعتراست ) ، عفونتهای مزمن باکتریال ( توبرکلوز ، اندوکاردیت تحت حاد باکتریال ) دیده میشود. کاهش منوسیت ها در مواقعی دیده میشود که مغز استخوان عملکرد مناسبی نداشته باشد.
بازوفیلی
بازوفیل های در واکنشهای ازدیاد حساسیت نوع یک نقش داشته و کاهش آنها مفهومی ندارد . افزایش این رده از سلولهای خون در رابطه با سندرمهای میلوپرولیفراتیو از جمله پلی سیتمی ورا ( Vera ) میباشد.
ائوزینوفیلی
شایعترین علت ایجاد کننده این حالت مسائل آلرژیک است . در آسم ، ادم آنژیونوروتیک ، تب یونجه ، همچنین عفونتهای انگلی ( که شایعترین عامل ائوزینوفیلی است که در ایران آسکاریس و در آمریکا تریشینوز بیشتر مطرح است و سپس توکسوپلاسموز ) ، بیماری آدیسون ، بیماری هوچکین ، لوسمی ائوزینوفیلیک نیز از دیگر علل ائوزینوفیلی میباشد.
بررسی اسمیر رنگ آمیزی شده خون
بررسی اسمیر خونی که به روش رایت رنگ آمیزی شده ، یکی از قسمتهای آزمایش CBC است که اطلاعاتی را پیرامون غیر طبیعی بودن شکل گلبولهای قرمز و پلاکتها همراه با شمارش افتراقی گلبولهای سفید بما میدهد. شمارش افتراقی سلولهای سفید از نظر تشخیصی ، ارزش کمی در این آزمایش دارد . مگر اینکه دامنه تغییرات خیلی زیاد باشد. ( تغییرات در شمارش افتراقی گلبولهای سفید در هفتادوپنچ درصد موارد ، مربوط به تغییرات فیزیولوژیک میباشد . ) آنچه که مهمتر است وجود سلولهای غیر طبیعی در اسمیر رنگ آمیزی شده است . این اسمیر اطلاعات مختلفی در مورد اندازه و شکل گلبولهای قرمز خون و نیز میزان هموگلوبین بما میدهد. از حالتهای غیر طبیعی ، شکل و اندازه گلبولهای قرمز ، میتوان موارد زیر را نام برد :
الف ) Anisocytosis : گلبولهای قرمز از لحاظ اندازه ، یکنواختی خود را از دست داده و به اندازه های گوناگونی دیده میشود.
ب ) Spherocytosis : گویجه های سرخ کاملا کروی شکل میشوند.
ج ) Eliptocytosis : گویجه های سرخ دراین حالت کاملا بیضی شکل میشوند.
د ) Poikylocytosis : گویجه های سرخ در این حالت به شکل گلابی یا قطره اشک درمیآیند.
ر ) Target cells : گویجه های سرخ کوچک شده ، بعلت کمبود هموگلوبین ، این ماده فقط در نزدیک محیط غشاء سلول قرار داشته ، بطوریکه قسمت مرکزی سلول عاری از هموگلوبین میشود وکل سلول شبیه سیبل هدف میگردد.
ه ) Sickle cells : گویجه های سرخ داسی یا هلالی شکل میشوند. گلبولهای سرخ و سفید نابالغ و سایر سلولهای غیر طبیعی که در برخی از بیماریها ، در جریان خون دیده میشوند ، نیز در این بررسی گزارش میشوند. در زمانی که با توجه به CBC ، مشکوک به آنمی میشویم ، از آزمایشهای تکمیلی دیگر برای تشخیص دقیق آنمی استفاده مینمائیم . این آزمایشها بشرح زیر میباشند :
شمارش رتیکولوسیتها
حضور رتیکولوسیتها نمایانگر فعال بودن مغز استخوان است . کمبود آن دال بر کاهش عملکرد و عدم کفایت مغز استخوان بوده و میتواند یکی از دلایل کاهش ذخیره آهن بدن باشد. این آزمایش تعیین میکند که آیا علت آنمی درررابطه با مغز استخوان هست یا خیر ؟
آزمایش شیلینگ
هدف از آن بررسی جذب خوراکی ویتامین ب ۱۲ است . مقداری ویتامین ب ۱۲ نشاندار ( دارای کبالت رادیواکتیو ) از طریق خوراکی به بیمار داده و بطور همزمان مقداری ویتامین ب ۱۲ را بصورت تزریقی داخل عضله زده میشود . چنانچه جذب خوراکی در حد مطلوب باشد ، میزان دفع ادراری آن ( شکل نشاندار آن ) در ۲۴ ساعت ۴ درصد خواهد بود. چنانچه این میزان کمتراز ۵ درصد باشد ، میتوان نتیجه گرفت که جذب خوراکی – معادل ۲۵ اشکال داشته و در حد مطلوب نمیباشد. در افراد مبتلا به آنمی پرنیسیوز این آزمایش سه روز بعد همراه با تجویز فاکتور داخلی تکرار میشود. در این حال جذب خوراکی به حد مطلوب خواهد رسید.
آنالیز گاستریک
در این آزمایش هدف مشخص نمودن آتروفی مخاط معده است . از آنجاکه در آتروفی مخاط معده کاهش ترشح اسید معده را داریم ، در این تست سعی میشود ترشح اسید معده را با موادی نظیر هیستامین یا پنتاگاسترین تحریک نمایند. پس از آن میزان اسیدیته گاستر یا معده سنجیده میشود. کم بودن یا نبودن اسید معده ، آتروفی مخاط معده و وجود آنمی پرنیسیوز را مسجل مینماید.
هم چنین بخوانید :
آزمایش خون : اندازه گیری آهن خون | کافه پزشکی
انواع آزمایش خون ؛ توضیحات و مقادیر استاندارد آنها | کافه پزشکی