آشنایی با دستگاه پالس اکسی متر ؛ محدودیت ها و نحوه کار | کافه پزشکی

پالس اکسیمتری (ارزیابی از نظر هیپوکسی): روشی برای تعیین هیپوکسی در بیماران است و درصد هموگلوبین اشباع شده با اکسیژن را نشان می‌دهد. پالس اکسیمتری بررسی غیرتهاجمی اشباع اکسیژن شریانی می‏باشد که از طریق اتصال یک گیره یا پروب به لاله‏ ی گوش یا انگشت بیمار ممکن می‌گردد. درصد بیان ‏شده در واقع نسبت اکسیژن به هموگلوبین است. همراه کافه پزشکی باشید

پالس اکسیمتر (Pulse Oximeter): دستگاهی است که برای اندازه ‏گیری میزان هموگلوبین اشباع با اکسیژن بکار می‌رود و یک وسیله‏ ی غیرتهاجمی می‌باشد که برای مانیتورینگ ممتد غیرتهاجمی اشباع اکسیژن عملی هموگلوبین شریانی (PR و SPO_۲) در بیماران بزرگسال، اطفال، شیرخواران و نوزادان، در محیط ‏های بیمارستان‏ها، درمانگاه‏ها، آمبولانس‏ها و منازل استفاده می ‏شود.

آشنایی با دستگاه پالس اکسیمتر

پالس اکسیمتر یک پروب حساسه و یک مانیتور با صفحه‌ی دیجیتال دارد. حسگر شامل دو دیود منتشر کننده‏ ی نور و دو سنسور است.

یکی از دیودها نور تقریباً قرمز، یعنی طول موج مخصوص هموگلوبین دارای اکسیژن (هموگلوبین اشباع) را منتشر می‌کند و دیود دیگر نور مادون قرمز، یعنی طول موج مخصوص هموگلوبین بدون اکسیژن (هموگلوبین غیر اشباع) را منتشر می‏کند.

هر کدام از دو نوع هموگلوبین میزان خاصی از نور منتشر شده را جذب می‌کنند و از رسیدن آن به سنسور مربوطه جلوگیری می‌کنند. اگر نور کمتری به سنسور برسد به این معنی است که میزان بیشتری از هموگلوبین مربوطه در خون وجود دارد. سپس دستگاه پالس اکسیمتر نسبت نور تقریباً قرمز و مادون قرمز دریافت شده را محاسبه می‌کند تا درصد اشباع اکسیژن( SpO2) را مشخص کند.

گیره‌ی پروب حساس پالس اکسیمتر تا اندازه‌ای شبیه گیره‌ ی لباس است. گیره‏ ی پروب حساسه را بر روی نوعی بستر مویرگی، محیطی مانند نوک انگشت دست، نوک انگشت پا، لاله‏ ی گوش یا روی پل بینی بیمار می‏توانید وصل کنید. در شیرخواران می‌توانید حسگر را به دور پاشنه‌ ی پا پیچیده و با نوار محکم نمائید.

پالس اکسیمتر اشباع اکسیژن خون شریانی را اندازه‌گیری می‏کند، لذا پروب باید در ناحیه‌ای قرار گیرد که نور از طریق جریان خون شریانی تابانده شود.

از آنجایی که هموگلوبین ۹۸٪ اکسیژن را در خون حمل می‏کند و پلاسما تنها ۲٪ آن را به همراه می‌برد، پالس اکسیمتری به شکل صحیح میزان اکسیژن رسانی محیطی را تجزیه و تحلیل می‏کند. اگر اندازه‏گیری اکسیژن با پالس اکسیمتر بدرستی صورت گرفته باشد، اشباع اکسیژن خوانده شده، حداکثر ۲٪ با مقدار خوانده شده در ABG اختلاف خواهد داشت (البته وقتی که اشباع اکسیژن بین ۸۴ تا ۹۸ درصد باشد).

دستگاه پالس اکسیمتر میزان اشباع اکسیژن هموگلوبین را در بافت‌های محیطی اندازه‌گیری نموده و درجه اشباع اکسیژن را در خون بیمار نشان می‌دهد.

این دستگاه بصورت قابل اعتمادی وضعیت قلبی تنفسی بیمار را نشان می‌دهد، چرا که می‏تواند به شما بگوید که چگونه عروق محیطی در سیستم گردش خون بیمار اکسیژن‌گیری می‌کنند. همچنین کیفیت و تأثیر مداخلات شما را مانند اکسیژن‏درمانی، دارو دادن، ساکشن کردن و کمک‌های تنفسی تعیین می‌کند.

مثلاً در هوای اتاق عدد مربوط به بیمار ۹۲٪ است. بعد از دو دقیقه اکسیژن‏درمانی با جریان و غلظت بالا، این عدد به ۹۹٪ می‌رسد و یک بهبود قطعی را نشان می‏دهد.

پالس اکسیمتر اغلب سریعتر از ارزیابی فشار خون، نبض و تنفس، مشکلات موجود در اکسیژن‏ رسانی را نشان می‌دهد.

کارآیی دستگاه پالس اکسیمتر در ارزیابی هیپوکسی

پالس اکسیمتر ابزار مناسبی است که می‌تواند هیپوکسی را پیش از بروز علائم و نشانه‌های آن تشخیص دهد و علاوه بر تشخیص هیپوکسی ابزار مناسبی برای پایش کارآیی لوله‏ی هوایی و اکسیژن‏درمانی به منظور تشخیص بهبودی یا بدتر شدن بیمار نیز محسوب می‌شود.

به عنوان مثالی از کارآیی پالس اکسیمتر به عنوان یک ابزار پایش، بیماری را ذکر می‌کنیم که دچار نشانه‌های واضحی در دیسترس تنفسی است و حین اینکه همکارتان او را برای تجویز اکسیژن به وسیله ماسک یک‏طرفه آماده می‌سازد، شما به او پالس اکسیمتر وصل می کنید.

ابتدا پالس اکسیمتر عدد SpO2 را ۸۲٪ نشان می‌دهد که حاکی از هیپوکسی شدید است. به ‏دنبال استفاده از ماسک یک‏طرفه با جریان ۱۵ lpm، عدد پالس اکسیمتری افزایش می‌یابد. پس از ۱۰ دقیقه تجویز اکسیژن، SpO_۲ بیمار به ۹۹٪ می‏رسد. لذا مشاهده می‏کنیم که درصدهای پالس اکسیمتر، بهبودی قابل ‏توجه وضعیت بیمار را نشان می‏دهند.

از طرفی اگر SpO2 بیماری که تحت ماسک یک طرفه قرار دارد، ۹۳٪ بوده و در حال افت باشد، بدین معناست که وضعیت بیمار بدتر شده و ممکن است برای حفظ یا افزایش سطح اکسیژناسیون نیازمند استفاده از ونتیلاسیون با فشار مثبت باشد.

یک نکته : اگر بیمار مدتی است که تحت ماسک یک طرفه با فشار ۱۵ lpm قرار دارد و عدد پالس اکسیمتر او نزدیک ۹۵٪ یا کمتر است، این وضعیت نیز بیانگر هیپوکسیک بودن بیمار است. احتمال می‌رود که با برداشتن ماسک، عدد پالس اکسیمتر به ‏سرعت کاهش یابد.

SpO2 معادل ۹۰٪، هیپوکسی قابل ‏توجه را نشان می‏دهد.

پالس اکسیمتر درصد هموگلوبین اشباع شده با اکسیژن را به صورت درصد SpO2 نشان می‌دهد که در واقع مقدار خوانده شده به وسیله‌ی پالس اکسیمتر است. مقدار طبیعی آن برای شخصی که در هوای اتاق تنفس می‌کند بین ۹۷ تا ۹۹ درصد است. SpO2 کمتر از ۹۵٪ می‌تواند حاکی از هیپوکسی باشد. بنابراین SpO2_۰ کمتر از ۹۵٪ را باید مورد بررسی قرار داد.

اشباع طبیعی اکسیژن در سطح دریا باید بین ۹۶٪ و ۱۰۰٪ باشد.

درکل، اگر عدد به دست آمده زیر ۹۵٪ باشد به شوک، هیپوکسی یا مشکل تنفسی شک کنید. درمان مناسب راه هوایی و اکسیژن تکمیلی به بیمارتان بدهید و از نظر تغییرات بیشتر، به‏دقت وی را تحت نظر بگیرید. عدد زیر ۹۰٪ نیز به درمان جدی راه هوائی، ونتیلاسیون با فشار مثبت و تجویز اکسیژن نیاز دارد. بیمار غیرهوشیار ممکن است نیازمند کنترل مهاجم راه هوایی و ونتیلاسیون با فشار مثبت باشد.

به عنوان یک راهنما : SpO2 طبیعی بین ۹۵ تا ۹۹ درصد است.

اعداد ۹۱ تا ۹۴ درصد بر هیپوکسی خفیف دلالت کرده و نیاز به ارزیابی بیشتر و تجویز اکسیژن مکمل را توجیه می‌کنند.

اعداد ۸۶ تا ۹۰ درصد، هیپوکسی متوسط را نشان می‌دهند و معمولاً باید به این بیماران، البته با رعایت احتیاط در مورد مبتلایان به COPD، اکسیژن مکمل ۱۰۰٪ تجویز شود.

اعداد ۸۵% یا کمتر نیز، هیپوکسی شدید را نشان داده و به مداخله‌ی فوری شامل تجویز اکسیژن ۱۰۰٪، تهویه‏ ی مصنوعی و یا هردو نیاز دارند.

هدف شما حفظ و نگهداری SpO2 در حد طبیعی (۹۵ تا ۹۹ درصد) است.

اندیکاسیون‏ های پالس اکسیمتر

پالس اکسیمتر را باید در تمام شرایطی که وضعیت اکسیژن بیمار نگران‏ک ننده است یا حتی به میزان کم مشکوک به هیپوکسی هستیم به کار گرفت. در بسیاری از سیستم‏های اورژانس، در تمام شرایط اورژانسی برای بیماران، پالس اکسیمتر گذاشته می‌شود. عدد پالس اکسیمتر گاه به عنوان “ششمین علامت حیاتی” خوانده می‌شود.

این امر نشان می‌دهد که عدد پالس اکسیمتر یک معیار استاندارد برای سنجش وضعیت بیمار در کنار تنفس، نبض، پوست، مردمک و فشار خون است.

اندیکاسیون‏های پالس اکسیمتر:

1. بررسی درصد اکسیژن اشباع شده شریانی (بررسی درصد اشباع اکسیژن خون شریانی).
2. یک روش غیرتهاجمی جهت سنجش اشباع هموگلوبین‏ها از اکسیژن در بیماران با احتمال هیپوکسی.
3. همراهی و حمایت از بیمار تا زمان رفع اشکالات مربوط به اختلالات تنفسی در بیماران.
4. بررسی میزان اکسیژن خون در طی عمل جراحی در اتاق عمل.
5. بررسی میزان اکسیژن خون در ضمن اقدام درمانی در راه هوایی بیمار، گذاشتن لوله‏ی تراشه و ساکشن کردن ترشحات و راه هوایی.
6. بررسی میزان اکسیژن خون در ضمن انتقال بیمار.
7. بررسی میزان اکسیژن خون در ضمن نقل و انتقال بیمارانی که اختلالات تنفسی دارند.
8. بررسی میزان افزایش اکسیژن خون در بیمارانی که اکسیژن دریافت می‏کنند.
9. همراهی با بیمار.
10. بررسی میزان اکسیژن خون شریانی در بیمارانی که از دستگاه تهویه‏ ی مصنوعی جدا شده و تحت مراقبت‏های جداسازی از دستگاه می‏باشند.

محدودیت‏های پالس اکسیمتر

احتمال محاسبه‏ی غلط در اکسیمتری نادر است. زمانی که چنین اتفاقی رخ دهد، دستگاه اغلب پیام خطا یا صفحه‌ی بدون نوشته‏ای را تولید می‏کند.

پالس اکسیمتر برای تعیین درصد درست، نیازمند جریان ضربانی خون شریانی می‌باشد. هر وضعیتی که جریان خون ناحیه‏ی متصل به پروب را دچار اختلال نماید، باعث اشتباه شدن درصد پالس اکسیمتر می‏شود.

عوامل متعددی بر صحت پالس اکسیمتری اثر می‌گذارند و باعث می‌شوند که پالس اکسیمتر درصد نادرست را نشان داده یا اصلاً درصدی نشان ندهد که در پست بعدی به معرفی این عوامل می‏پردازیم.

علل محاسبه‏ ی غلط دستگاه پالس اکسیمتر

علل محاسبه‏ی غلط دستگاه پالس اکسیمتر عبارتند از:

1. شوک یا هیپوپرفیوژن مربوط به از دست دادن خون یا خون‏رسانی ضعیف.
2. کافی نبودن جریان خون درون بافت (هیپوولمی یا هیپوترمی).
3. مطابقت نداشتن سرعت ضربان یا موج نبض پالس اکسیمتر با نبض واقعی بیمار.
4. برق قوی.
5. ناهنجاری‌های خاص هموگلوبین.
6. عدم وجود نبض در یک اندام.
7. آنمی؛ اگرچه در بیمارانی که به شدت آنمیک هستند، ممکن استSpO_۲ نرمال باشد، ولی مقدار کل هموگلوبین در دسترس برای حمل اکسیژن، ممکن است به طور قابل توجهی کاهش یافته باشد، به طوری که بیمار در سطح سلولی دچار هیپوکسی شده باشد.
8. انقباض عروق محیطی (سپسیس، هیپوترمی یا آسیب اندام‏ها بر اثر سرما).
9. لاک ناخن (در صورت اتصال پروب به انگشت دست).

اگر بیمار به انگشتان خود لاک زده است، گیره‌ی پالس اکسیمتر را به طرفین انگشت وصل کنید یا اینکه با استون، لاک را پاک نمایید.

10. رنگ حنا.

اگر بیمار انگشتان دست‏ها و پاهای خود را حنا کرده باشد، پالس اکسیمتر عددی را نشان نداده و پیغام “سنسور را چک کنید” ظاهر می‌شود. 

11. عدم تطابق تعداد نبض واقعی بیمار با تعداد نبضی که پالس اکسیمتر نشان می‌دهد.

اکثر پالس اکسیمترها علاوه بر درصد اشباع، تعداد نبض را نیز نشان می‌دهند. اگر تعداد نبضی که توسط پالس اکسیمتر نشان داده می‌شود با تعداد نبض واقعی بیمار برابر نباشد، احتمال اینکه پالس اکسیمتر، درصد اشباع اکسیژن و جریان خون را نیز به درستی نشان ندهد، بالا می‏رود. بنابراین عددSPO2 احتمالاً دقیق نیست.

12. مسمومیت با مونوکسید کربن.

در مسمومیت با مونوکسید کربن (CO)، عدد پالس اکسیمتر (عدد درجه‌ی اشباع) به میزان بسیار زیادی بالا خواهد بود که کاملا غیردقیق است. در حالیکه دستگاه، SpO2 را ۱۰۰% نشان می‌دهد، بافت‏های بیمار شدیداً ایسکمیک هستند و بیمار ممکن است کاملا هیپوکسیک باشد. در واقع چون پالس اکسیمتر درصد هموگلوبین اشباع را نشان می‏دهد، این واقعه رخ می‏دهد. پروب پالس اکسیمتر نمی‌تواند بین هموگلوبین اشباع شده با اکسیژن یا مونوکسید کربن افتراق قائل شود، لذا دستگاه،  SpO2را ۱۰۰% نشان می‏دهد، در حالیکه هموگلوبین بیمار، به جای اکسیژن با مونوکسید کربن اشباع شده است.

از آنجا که تمایل هموگلوبین به مونوکسید کربن، ۲۰۰ تا ۳۰۰ بار بیش از تمایل آن به اکسیژن است، بخش عمده‌ی هموگلوبین خون با مونوکسید کربن اشباع می‌شود. این امر باعث ایجاد وضعیت هیپوکسیک کشنده می‏شود، اما پالس اکسیمتر، SpO2 را بالا نشان می‏دهد. در این وضعیت باید بیمار را به صورت کلی ارزیابی کنید. عدد SpO2تنها یک ابزار در ارزیابی بیمار است.

تمیز کردن یا ضد عفونی نمودن سنسور پالس اکسیمتر

به منظور تمیز کردن یا ضد عفونی نمودن سنسور پالس اکسیمتر (Cleaning or disinfecting the Sensor)، رعایت نکات زیر توصیه می‏گردد:

1. قبل از تمیز کردن یا ضد عفونی نمودن، سنسور را از مانیتور جدا کنید.
2. قبل از متصل نمودن سنسور به بیمار جدید، آنرا تمیز یا ضد عفونی کنید.
3. سنسور و سطوح تماس آن با بیمار را با یک پارچه‏ی نرم و مرطوب شده با آب یا محلول آب و صابون ملایم، تمیز یا ضد عفونی نمائید.
4. ماده‏ی تمیز کننده‏ی کلنزیم(Klenzyme) توصیه می‌گردد.
5. برای ضد عفونی کردن سنسور، سنسور و سطوح تماس آن با بیمار را با ایزوپروپیل الکل ۷۰٪ تمیز کنید. جهت قوی‏تر ضد عفونی نمودن(High level disinfection) نیز، ماده‌ی‍‍ CIDEX OPA پیشنهاد می‏گردد (به توصیه‏های کارخانه‏ی سازنده توجه نمائید)

مراحل انجام کار با دستگاه پالس اکسیمتر

وسایل مورد نیاز:

دستگاه پالس اکسیمتر – پروب انگشتی – محلول مناسب – سنسور در صورت لزوم – برس ناخن – پنبه و الکل

مراحل انجام کار:

1. دفترچه راهنمای کارخانه ‏ی تولید کننده‏ی پالس اکسیمتر مورد نظر را مطالعه کنید.
2. با بیمار ارتباط برقرار کنید و مراحل انجام کار را به وی توضیح دهید. به بیمار توضیح دهید که این آزمایش به بررسی اکسیژن هموگلوبین می‏پردازد.
3. نوع سنسور مناسب را بر اساس سن بیمار (نوزاد- اطفال – بزرگسال) و محل اتصال مشخص کنید.
4. از انگشت اشاره‏ ی بیمار استفاده کنید.
5. در صورتی که مشکلی در انگشتان دست بود، می‏توان از سنسورهای انگشتان پا و یا لاله‏ ی گوش استفاده کرد.
6. اگر انگشتان دست بیمار خیلی بزرگ بود، انگشت کوچک بیمار را برای پروب انتخاب کنید.
7. مطمئن شوید که ناخن مربوطه با ناخن مصنوعی، لاک یا ماده‏ی دیگری پوشانده نشده است.
8. در صورت نیاز، ناخن را با برس ناخن تمیز کنید.
9. در صورت نیاز، روی سنسور پروب را با پنبه الکلی تمیز کنید.
10. سنسور را به انگشت انتخاب شده‏ی بیمار طوری وصل کنید که چراغ نوری و سنسور پروب در دو نقطه مقابل هم قرار گیرند.
11. اگر ناخن‏ های بیمار خیلی بلند بود، پروب را به حالت عمودی به انگشت انتخاب شده وصل کنید.
12. در صورت لزوم ناخن بیمار را کوتاه کنید.
13. دست بیمار را همسطح قلب او قرار دهید.
14. ترانس دیوسر را از قرارگیری در معرض نور شدید محافظت کنید.
15. به ‏طور مکرر ترانس دیوسر را از نظر محل قرارگیری و پوست را از نظر خراش و اختلال در گردش خون چک کنید.
16. محل ترانس دیوسر را هر ۴ ساعت تعویض کنید تا از تحریک پوست پیشگیری شود.
17. میزانSPO2(علامتی که میزان اشباع شریانی را نشان می‏دهد) را یادداشت کنید.
18. تعداد نبض بیمار را با نبض ثبت شده روی دستگاه پالس اکسیمتر مقایسه نمائید.

ترجمه اختصاصی کافه پزشکی