بیماری فاویسم یا کمبود آنزیم گلوکز ۶ فسفات دهیدروژناز (G6PD) چیست ؟ | کافه پزشکی

بیماری فاویسم نوعی ناهنجاری متابولیک ژنتیکی ناشی از کمبود آنزیم G6PD است. این آنزیم برای عملکرد مناسب گلبول های قرمز بسیار حیاتی است؛ وقتی سطح این آنزیم خیلی پایین باشد، گلبول های قرمز زودرس تجزیه می شوند و هنگامی که بدن نتواند این روند را جبران کند، کم خونی ایجاد می شود. با این حال، کمبود این آنزیم برای ایجاد همولیز به تنهایی کافی نیست و عوامل دیگری برای “شروع” علائم مورد نیاز هستند. محرک همولیز در افراد با نقص G6PD شامل برخی بیماری های عفونی ، داروهای خاص و خوردن باقلا می باشد.

در غیاب عوامل تحریک کننده، اکثر افراد مبتلا به کمبود G6PD وضع طبیعی دارند و بدون هیچ گونه آگاهی و علائم قابل توجهی از این اختلال، به زندگی خود ادامه می دهند. کمبود G6PD در اثر تغییرات (جهش ها) در ژن G6PD ایجاد می شود. همراه کافه پزشکی باشید

انواع بیماری فاویسم

تاکنون ۴۰۰ نوع مختلف ژنتیکی از کمبود G6PD گزارش شده است و ۱۸۶ جهش دقیق شناخته شده است. سازمان بهداشت جهانی (WHO) انواع مختلفی را بر اساس فعالیت آنزیم و شدت بیماری طبقه بندی کرده است. کلاس I شدیدترین نوع آن است؛ “مواردی که در آنها همولیز مزمن وجود دارد حتی در صورت عدم وجود عامل تحریک کننده”. در کلاس II و III همولیز مزمن وجود ندارد. کلاس IV با فعالیت آنزیم طبیعی همراه است. کلاس V برای انواع با افزایش فعالیت آنزیمی طبقه بندی شده است.

علائم و نشانه های بیماری فاویسم

همانطور که گفته شد، بیشتر افراد فاقد علامت هستند؛ با این حال، هر یک از آنها در معرض برخی عوامل تحریک کننده خاص، می توانند دچار کم خونی حاد همولیتیک (AHA) شوند که در کودکان ممکن است تهدید کننده حیات باشد. محرک های مربوط به AHA در افراد مبتلا به کمبود G6PD عبارتند از: برخی از داروهای خاص، بیماری های عفونی خاص و خوردن باقلا. شروع علائم طی ۲-۳ روز پس از قرار گرفتن در معرض عوامل تحریک کننده (دوره کمتر پس از خوردن باقلا) اتفاق می افتد.

دوره کم خونی همولیتیک ممکن است قبل از تغییرات رفتاری مانند تحریک پذیری یا بی حالی باشد. بیشتر دوره ها حتی موارد شدید نیز معمولاً خود محدود شونده باشند و به خودی خود رفع شوند. شدت دوره ها می تواند بسیار متفاوت باشد. علائم این بیماری شامل خستگی، رنگ پریدگی، تنگی نفس، ضربان قلب سریع، ادرار تیره، افزایش ناگهانی دمای بدن، کمر درد و بزرگ شدن طحال است. زردی چشم و پوست نیز شایع است. علائم دستگاه گوارش مانند اسهال، تهوع یا درد شکم نیز ممکن است بروز کند.

کمبود G6PD می تواند باعث زردی نوزاد شود که به دلیل وجود بیلی روبین زیاد در خون ایجاد می شود. بیلی روبین یک رنگدانه صفراوی زرد رنگ است که از تجزیه طبیعی هموگلوبین در گلبول های قرمز حاصل می شود. در موارد نادر و در صورت عدم درمان، زردی نوزادی می تواند پیشرفت کند و باعث بروز مشکلات عصبی مانند تجمع مقادیر بالای بیلی روبین در مغز شود و عامل کمبود انرژی، تغذیه ضعیف، تب و استفراغ باشد.

کم خونی حاد همولیتیک ناشی از خوردن باقلا می تواند سریع باشد. فاویسم در هر سنی ممکن است رخ دهد اما بیشتر و شدیدتر در کودکان رخ می دهد. کودک ممکن است در طی ۲۴-۴۸ ساعت درجه حرارت کمی بالا داشته باشد و می تواند تحریک پذیر و بی حال شود. ممکن است حالت تهوع، درد شکم و اسهال نیز ایجاد شود. طی ۶ تا ۲۴ ساعت، ممکن است ادرار به طرز محسوسی تیره شود و قرمز، قهوه ای یا حتی سیاه به نظر برسد. کودکان مبتلا ممکن است رنگ پریده شوند و ضربان قلب آنها در حال استراحت افزایش می یابد. زردی نیز می تواند ایجاد شود و ممکن است کبد و طحال بزرگ شوند. در موارد شدید، شواهدی از شوک هیپوولمیک دیده می شود که در آن خونریزی و کاهش مایعات بدن به حدی شدید است که قلب نمی تواند خون کافی را به بدن برساند.

در موارد نادر، برخی از افراد مبتلا ممکن است کم خونی همولیتیک مزمن را تجربه کنند که بدون نیاز به عامل تحریک کننده اتفاق بیفتد. اکثر آنها کم خونی خفیف تا متوسط ​​دارند اما کم خونی شدید وابسته به انتقال خون نیز می تواند ایجاد شود. افراد مبتلا به طور بالقوه می توانند عوارض جدی مانند شوک هیپوولمی را ایجاد کنند. در موارد نادر، همولیز شدید منجر به نارسایی حاد کلیه شده است.

علل بیماری فاویسم

کمبود G6PD در اثر تغییر (جهش) در ژن G6PD ایجاد می شود. ژنها دستورالعمل هایی را برای ایجاد پروتئین هایی ارائه می دهند که در بسیاری از عملکرد های بدن نقش اساسی دارند. بسته به عملکرد پروتئین خاص، این موضوع می تواند بسیاری از سیستم های بدن را تحت تأثیر قرار دهد. در افراد مبتلا به کمبود G6P ، جهش ژن و کمبود آنزیم حاصل به خودی خود برای ایجاد علائم کافی نیست. ایجاد علائم نیاز به تعامل ویژه یک تغییر در ژن G6PD در ترکیب با یک فاکتور محیطی خاص دارد.

ژن G6PD حاوی دستورالعمل هایی برای ایجاد آنزیمی است که به نام گلوکز ۶ فسفات دهیدروژناز شناخته می شود. به عنوان بخشی از یک واکنش شیمیایی، این آنزیم کوآنزیم NADPH را ایجاد می کند که سلول ها را از آسیب اکسیداتیو محافظت می کند. جهش در ژن G6PD منجر به سطح پایین این آنزیم، سطح پایین NADPH و کاهش آنتی اکسیدان معروف به گلوتاتیون می شود که برای محافظت از هموگلوبین سلول و دیواره سلولی آن ضروری است.

به طور معمول میزان NADPH اگرچه کاهش می یابد اما برای ثبات گلبول قرمز کافی است. با این حال، این کاهش در NADPH باعث می شود گلبول های قرمز نسبت به سایر سلول ها بیشتر در معرض تجزیه باشند. بدن می تواند اثرات کمبود G6PD را در سلول های غیر از گلبول های قرمز جبران کند.

تشخیص بیماری فاویسم

تشخیص مبتنی بر شناسایی یافته های فیزیکی و علائم، ارزیابی دقیق بالینی، تاریخچه دقیق بیمار و یا تست های تخصصی است. اگر فرد علائمی مانند خون در ادرار را تجربه کرد، خوردن باقلا را گزارش داد و از منطقه ای آمده است که کمبود G6PD در آن شایع است، ظن این اختلال باید زیاد باشد.

اگر پزشکان گمان کنند که فرد مبتلا به نقص G6PD است، برای تایید تشخیص باید آزمایش خون را درخواست دهند. آزمایش ژنتیکی مولکولی می تواند جهش در ژن خاص شناخته شده برای ایجاد G6PD را تشخیص دهد اما فقط به عنوان خدمات تشخیصی در آزمایشگاه های تخصصی در دسترس است.

درمان بیماری فاویسم

بیشتر افراد مبتلا نیازی به درمان ندارند. کمبود G6PD اغلب با اقدامات پیشگیرانه بهتر اداره می شود. افراد باید قبل از درمان با داروهای خاص مانند آنتی بیوتیک های خاص ، داروهای ضد مالاریا و سایر داروهای شناخته شده، از نظر نقص G6PD بررسی شوند.

اگر دوره های کم خونی همولیتیک به دلیل استفاده از داروی خاص باشد، داروی مسبب باید تحت نظر پزشک قطع شود. برخی از بزرگسالان ممکن است برای جلوگیری از شوک همودینامیک (که در آن خون کافی به اندام ها نمی رسد) به درمان کوتاه مدت با مایعات نیاز دارند یا در موارد شدید که میزان همولیز بسیار سریع است، ممکن است به انتقال خون نیز نیاز داشته باشند. انتقال خون در کودکان بیشتر از بزرگسالان نیاز است و در کودکانی که فاویسم دارند می تواند نجات دهنده حیات باشند.

زردی نوزاد با قرار دادن شیرخوار در زیر چراغ های ویژه که باعث کاهش زردی می شوند، درمان پذیر است. در موارد شدیدتر، انتقال خون ممکن است ضروری باشد. این روش شامل جایگزینی خون یا پلاسمای فرد با خون تازه دهنده است.

مشاوره ژنتیکی ممکن است برای بیماران و خانواده های آنها سودمند باشد.

منبع : rarediseases.org | ترجمه اختصاصی کافه پزشکی