مصرف دارو در دوران بارداری ؛ گروه A تا X و داروهای مناسب آنها | کافه پزشکی

یکی از مقولات مهم دوران بارداری استفاده از داروها در این دوران و تاثیرات آن بر جنین می باشد. هر چند در اغلب موارد پزشک در صورت اطلاع از بارداری در تجویز دارو دقت کافی دارد اما دانستن یکسری اطلاعات برای همه خانم های باردار و کسانی که قصد بارداری دارند میتواند مفید باشد.

هر عاملی که طی دوره تکامل رویانی و جنینی موجب تغییر دائمی در شکل یا کارکرد بخش های مختلف بدن جنین شود تراتوژن یا آسیب زا و به عبارتی خطرناک نامیده می شود . این کلمه ریشه یونانی دارد و به معنی هیولاست . همراه کافه پزشکی باشید

تراتوژن هایی که تاکنون شناخته شده اند شامل مواد شیمیایی، ویروس ها، عوامل محیطی، فاکتورھای فیزیکی و داروهاست. داروهایی که به طور شایع در بارداری استفاده می شوند شامل ضد استفراغ ها، آنتی اسیدها، ضد دردها، آنتی بیوتیک ها، داروهای کاهنده فشار خون، آرام بخشها، خواب آورها و داروهای مدر (ادرارآور) هستند. برای اینکه ماده ای را تراتوژن یا آسیب زا بدانیم باید اول این که دارو قابلیت عبور از جفت را داشته باشد و دیگر این که باید به اندازه کافی از جفت عبور کند تا بتواند روی تکامل جنین اثر بگذارد.

حال این سوال مطرح می شود که وقتی میگوییم دارویی برای حاملگی و جنین مضر است آیا در تمام طول بارداری باید از مصرف این دارو اجتناب کرد ؟

برای پاسخ به این سوال بهتر است ابتدا به این نکته اشاره کنیم که دوران بارداری شامل سه مرحله است:

• دوره قبل از لانه گزینی : دو هفته بعد از لقاح
• دوره رویانی : هفته ٢ تا هفته هشتم بارداری
• دوره جنینی : هفته ٩ تا پایان بارداری

دوره قبل از لانه گزینی به نام دوره همه یا هیچ خوانده می شود. یعنی در این دوره اگر دارویی تراتوژن مصرف شود یا سبب مرگ جنین می شود یا اگر چنین پیامدی نداشته باشد جنین زنده خواھد ماند و دچار ناهنجاری دیگری نمی شود. به عبارت دیگر یا جنین می میرد و یا زنده و سالم می ماند. پس اگر بعد از مصرف دارویی تراتوژن فرد متوجه بارداری شود در صورتی که جنین سقط نشود جای نگرانی دیگری نیست.

در طی ٨ هفته اول شکل گیری و تکامل اعضای جنینی انجام می گیرد بنابراین بحرانی ترین دوره از نظر ایجاد ناهنجای ساختمانی است. مثلا قسمت عمده تکامل قلب در ۳٫۵ تا ۶ هفتگی است و در ٨ هفتگی به طور کامل شکل گرفته است. داروهایی که باعث ناهنجاری قلبی می شوند، تنھا در صورتی اثر گذار خواهند بود که طی این مدت مصرف شوند و چنانچه بعد از این دوره مصرف شوند تاثیر مخربی نخواهد داشت. 

داروھا برحسب خطر آنها در بارداری براساس تقسیم بندی سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA ) به ۵ دسته تقسیم می شود :

١. گروه A: داروهایی که در این دسته قرار می گیرد مطالعات شاهد دار بی خطر بودن آنھا را در بارداری به اثبات رسانده اند و تحقیقات انجام شده روی زنان باردار خطری را برای جنین آنها به اثبات نرسانده است. برخی ویتامینها مانند اسید فولیک در این دسته قرار می گیرند.

٢. گروه B: در این دسته داروهایی قرار دارند که شواهدی در مورد خطرناک بودن آنها درانسان وجود ندارد. حتی اگر این داروها روی حیوانات خطری را نشان داده باشند روی انسان خطری وجود ندارد. آنتی بیوتیک هایی مانند پنی سیلین، آموکسی سیلین، سفیکسیم و سفالکسین در این دسته قرار می گیرند .

٣. گروه C: در مورد داروهای این دسته، نمی توان امکان بی خطری را کاملا رد کرد مطالعات انسانی روی این داروها انجام نشده است و مطالعات حیوانی ھم یا انجام نشده است یا اگر انجام شده است، خطری را نشان داده است. در مورد این داروها باید فواید را در برابر مضرات سنجید و بعد آنھا را برای خانمهای باردار تجویز نمود.

۴. گروه D : این گروه شامل داروهایی است که شواھدی از بروز خطر به دنبال مصرف آن در انسان گزارش شده است. داده ھای به دست آمده از پژوھشها پس از به بازار آمدن این داروها بروز خطراتی را در جنین نشان داده است. در عین حال در شرایط خاصی منافع استفاده از این داروھا به مضرات آن غلبه می کند و اگر بیماری خطرناک باشد و داروی کم خطرتری وجود نداشته باشد بهتر است این داروها مورد استفاده قرار گیرند.

۵. گروه X : این داروها در بارداری به طور کلی منع مصرف دارند و مطالعات انجام شده روی انسان و حیوان نشان دهنده بروز خطرات جدی است .

دسته مهمی از داروها که در این ایام مصرف می شوند آنتی بیوتیک ها هستند. این که انواع مختلفی از آنتی بیوتیک ها می توانند طی زمان ھای مختلف بارداری، جنین را دچار عوارض خفیف و یا شدید کند امری اجتناب ناپذیر است ولی در بسیاری از موارد برای درمان عفونت ها، چاره ای جز تجویز آنتی بیوتیک به زن باردار نیست.

تحقیقات نشان می دهد عفونت های لثه و دندان در زنان باردار، باعث بروز زایمان زودرس، پارگی زودرس کیسه آب و عوارض خطیر دیگری برای جنین و نوزاد می شود در صورتی که می توان عفونت لثه را با دوره کوتاهی از آنتی بیوتیک درمان کرد. بنابراین، اصرار عدم مصرف دارو در این ایام امری بیهوده تلقی می شود. همچنین برخی از آنتی بیوتیک ها همانند تتراساکلین می تواند جوانه های دندان جنین را تیره کند پس بهتر است تا آن جا که ممکن است از تجویز این دارو خودداری شود.

در ادامه توضیحاتی در رابطه با چند گروه دارویی مهم آمده که اطلاع از آنھا برای کلیه زنان باردار مفید می باشد : 

مشتقات پنی سیلین (آموکسی سیلین و آمپی سیلین ): در دوران بارداری بی خطر هستند. مصرف پنی سیلین ها در دوران شیردهی نیز مشکلی ایجاد نمی کند.

سفالوسپورینها: این داروها در بارداری بدون خطر هستند.

مترونیدازول: مصرف مترونیدازول سبب اختلالات جنین نمی شود ولی برخی اعتقاد دارند که بھتر است از مترونیدازول بعد از سه ماهه اول بارداری استفاده شود مترونیدازول در شیردهی نیز بدون خطر است. البته توصیه می شود که به دنبال تجویز دوز ٢ گرمی دارو، شیردھی برای ۱۲-۲۴ ساعت قطع شود.

آمینوگلیکوزیدها: تجویز این داروها به مادر با افزایش خطر آسیب رسانی به گوش در جنین همراه است بنابراین بهتر است فقط در عفونت های گرم منفی شدید از آن استفاده شود. آمینوگلیکوزیدها در دوران شیردهی منع مصرف ندارند.

کوتریموکسازول: تماس با این دارو در سه ماهه اول بارداری مختصری بر خطر ایجاد نقایص هنگام تولد به ویژه نقایص قلبی عروقی می افزاید. برخی مطالعات بر افزایش خطر ابتلا جنین به نقایص لوله عصبی نیز خبر داده اند. بهتر است این دارو در سه ماهه اول بارداری استفاده نشود. در نوزادان این دارو می تواند باعث افزایش هیپر بیلی روبینمی (زردی) شود. بنابراین بهتر است نزدیک به زمان وضع حمل استفاده نشود. در دوران شیردهی این دارو مشکلی ایجاد نمی کند.

اریترومایسین و آزیترومایسین: به عنوان جایگزین پنی سیلین ها استفاده می شوند. مصرف این داروها در شیردهی نیز بلامانع است.

تتراسیکلینھا: این داروها می توانند سبب رنگی شدن دندان و اختلالات اسکلتی شوند. در مورد استفاده از این داروها در بارداری باید خطرات و فواید در برابر ھم سنجیده شود. (سیاه زخم از جمله مواردی است که در آن فایده مصرف داکسی سیلین برعوارض آن برتری دارد).

آنتی ھیستامینها: بیشتر آنتی هیستامینها در دوران حاملگی بدون خطر هستند. از جمله آنتی ھیستامین های بی خطر در دوران حاملگی می توان به کلرفنیرامین، کلماستین و دیفن هیدرامین اشاره کرد.

داروهای ضد سرفه: این داروها نظیر کدئین و دکسترومتورفان در حاملگی بی خطر هستند.

داروهای ضد آسم: آسم شایع ترین بیماری تنفسی مزمن در دوران حاملگی است که می تواند سبب زایمان زودرس، کاهش وزن نوزاد و … شود. تمامی بیماران باید سالانه واکسن آنفولانزا دریافت کنند.

داروهای ضد ریفلاکس: آنتی اسیدها خط اول درمان و بدون خطر هستند و نیز می توان از داروهایی نظیر متوکلوپرامید استفاده کرد

مسکن ها: آسپیرین براحتی از جفت عبور می کند دوز بالای آسپیرین می تواند سبب جدا شدن زودرس جفت شود. بهتر است از آسپیرین در دوران شیردهی نیز استفاده نشود.

استامینوفن: در دوزھای معمول در دوران حاملگی و شیردهی بی خطر است. این دارو مسکن انتخابی برای انواع دردها است.

ویتامین ها و املاح : اسید فولیک از وقوع نقایص لوله عصبی می کاھد و ممکن است سبب کاهش اختلالات دستگاه قلبی عروقی و ادراری نیز شود. مصرف آهن، هماتوکریت خون در زمان زایمان و ۶ هفته بعد از آنرا بالاتر می برد.

بر اساس برخی مطالعات مصرف کلسیم در دوران بارداری سبب کاهش میزان بروز فشارخون بارداری و پره اکلامپسی می شود. 

آشنایی با دسته دارویی برخی از داروهای رایج :

B استامینوفن
C استامینوفن کدئین
B آموکسی سیلین
C قرص سرماخوردگی بزرگسالان
D آ اس آ
C کلسیم دی
B سفیکسیم
B سفتریاکسون
D کلیدینیوم سی

B کوآموکسی کلاو
C کوتریموکسازول
C اکسپکتورانت
B دیفن هیدرامین
B ایندومتاسین
C دکسترومتورفان
B دیکلوفناک
A اسید فولیک

منبع : بایدها و نبایدهای مصرف دارو در دوران بارداری – زهرا همتی

تنظیم اختصاصی کافه پزشکی