همه چیز درباره بیماری سل ( Tuberculosis) | کافه پزشکی

بیماری سل یک بیماری عفونی است که معمولاً ریه ها را تحت تأثیر قرار می دهد. در مقایسه با سایر بیماری های ناشی از تنها یک عامل عفونی، سل دومین قاتل بزرگ در سطح جهان است. در سال ۲۰۱۵، ۱٫۸ میلیون نفر در اثر این بیماری جان خود را از دست دادند و ۱۰٫۴ میلیون نفر به این بیماری مبتلا شدند.

قبل از اینکه میکروب شناس آلمانی روبرت کوخ بتواند عامل میکروبی سل را در سال ۱۸۸۲ کشف کند، بیماری سل در قرن ۱۸ و ۱۹ در همه اروپا و آمریکای شمالی یک بیماری همه گیر و گسترش یافته بود. پس از کشف کوخ، توسعه واکسن ها و درمان دارویی مؤثر منجر به این عقیده شد که بیماری تقریبا از بین رفته است. در واقع، در یک مقطع زمانی، سازمان ملل پیش بینی کرد که سل تا سال ۲۰۲۵ در سراسر جهان ریشه کن می شود. همراه کافه پزشکی باشید

با این حال، در اواسط دهه ۱۹۸۰، موارد سل در جهان رو به افزایش بود؛ به حدی که در سال ۱۹۹۳، سازمان بهداشت جهانی (WHO) اعلام کرد سل به یک اورژانس جهانی تبدیل شده است.

پزشکان بین دو نوع عفونت سل تمایز قائل می شوند : نهفته و فعال.

سل نهفته : باکتری ها در حالت غیرفعال در بدن باقی می مانند. آنها هیچ علامتی ایجاد نمی کنند و مسری نیستند اما می توانند فعال شوند.

سل فعال : باکتری ها باعث ایجاد علائم می شوند و می توانند به دیگران منتقل شوند.

اعتقاد بر این است که در حدود یک سوم از جمعیت جهان دچار سل نهفته هستند. ۱۰ درصد احتمال فعال شدن سل نهفته وجود دارد اما این خطر در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند یعنی افرادی مبتلا به HIV یا دچار سوء تغذیه یا افرادی که سیگار می کشند، بسیار بیشتر است.

سل همه گروه ها و همه نقاط جهان را تحت تأثیر قرار می دهد. با این حال، این بیماری بیشتر در سنین جوانی و افراد ساکن کشورهای در حال توسعه رخ می دهد. در سال ۲۰۱۲، ۸۰ درصد موارد گزارش شده از سل فقط در ۲۲ کشور جهان رخ داده بود.

علائم هشدار دهنده اولیه بیماری سل

طبق گفته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) علائم زودرس بیماری سل شامل موارد زیر است :

• احساس بیماری یا ضعف
• کاهش اشتها و کاهش وزن
• لرز، تب و تعریق شبانه
• سرفه شدید که به مدت ۳ هفته یا بیشتر ادامه یابد
• درد قفسه سینه

سل همچنین می تواند بر سایر قسمت های بدن تأثیر بگذارد. علائم بستگی به بخشی دارد که سل روی آن تأثیر می گذارد.

علائم بیماری سل

در طی مرحله نهفته، سل هیچ علامتی ندارد. هنگامی که سل فعال می شود سرفه، تب و سایر علائم ممکن است ظاهر شود.

در حالی که سل معمولاً روی ریه ها تأثیر می گذارد اما می تواند بر سایر قسمت های بدن نیز تأثیر بگذارد و علائم مربوط به آن متفاوت باشد.

اگر سل درمان نشود، می تواند از طریق جریان خون به سایر نقاط بدن گسترش یابد :

• استخوان ها : ممکن است درد ستون فقرات و تخریب مفاصل وجود داشته باشد.
• مغز : می تواند منجر به مننژیت شود.
• کبد و کلیه ها : می تواند عملکرد فیلتراسیون کلیه را مختل کرده و منجر به  هماچوری شود.
• قلب : می تواند توانایی قلب در پمپاژ خون را مختل کند و در نتیجه منجر به تامپوناد قلبی شود.

علل بیماری سل

باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس عامل سل است. این بیماری از طریق قطرات هوا پخش می شود؛ یعنی هنگامی که فرد مبتلا به سل سرفه می کند، عطسه می کند، می خندد یا صحبت می کند، می تواند این باکتری را به فرد دیگر انتقال دهد.

سل مسری است اما دریافت آن به آسانی صورت نمی پذیرد. شانس ابتلا به سل از طریق شخصی که در کنار آن زندگی می کنید یا با آن کار می کنید بسیار بیشتر از یک غریبه است. بیشتر افراد مبتلا به سل فعال که حداقل ۲ هفته درمان مناسب را دریافت کرده اند دیگر مسری نیستند.

از آنجایی که آنتی بیوتیک ها برای مبارزه با سل استفاده می شوند، برخی از سویه های باکتری به داروها مقاوم شده اند. سل مقاوم به دارو (MDR-TB) هنگامی ایجاد می شود که آنتی بیوتیک نتواند همه باکتری ها را از بین ببرد و باکتری های باقیمانده در برابر آنتی بیوتیک های دیگر در همان زمان مقاومت می کنند.

MDR-TB تنها با استفاده از داروهای بسیار خاص ضد سل که اغلب محدودند یا در دسترس نیستند قابل درمان است. در سال ۲۰۱۲، حدود ۴۵۰،۰۰۰ نفر به MDR-TB مبتلا شدند.

جلوگیری از شیوع بیماری سل

برای جلوگیری از شیوع سل فعال می توان چند اقدام کلی انجام داد.

اجتناب از تماس نزدیک با افراد دیگر در مدرسه یا محل کار یا خوابیدن در اتاق فرد مبتلا، خطر رسیدن میکروب به شما را به حداقل می رساند.

پوشیدن ماسک، پوشاندن دهان و تهویه مناسب اتاق نیز می تواند شیوع باکتری ها را محدود کند.

واکسیناسیون بیماری سل

در بعضی از کشورها، تزریق BCG به کودکان انجام می شود تا آنها علیه سل واکسینه شوند.

مهم ترین کاری که باید انجام شود این است که تمام دارو های تجویزی را تا پایان دوره مصرف کنید. باکتری های MDR-TB به مراتب کشنده تر از باکتری های TB معمولی هستند. برخی موارد MDR-TB نیاز به دوره های گسترده شیمی درمانی دارند که می تواند گران باشد و باعث عوارض جانبی دارویی شدید در بیماران شود.

عوامل خطر ابتلا به بیماری سل

افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند بیشتر در معرض ابتلا به سل فعال هستند. به عنوان مثال، HIV سیستم ایمنی بدن را سرکوب می کند و کنترل باکتری های سل را برای بدن سخت می کند.

همچنین مصرف دخانیات به نظر می رسد خطر ابتلا به سل فعال را افزایش می دهد. حدود ۸ درصد موارد سل در سراسر جهان مربوط به استعمال دخانیات است.

افرادی که شرایط زیر را دارند بیشتر در معرض خطر هستند :

• دیابت
• سرطان های خاص
• سوء تغذیه
• بیماری کلیوی

همچنین افرادی که تحت معالجه سرطان قرار می گیرند، افرادی که بسیار جوان یا بسیار پیر هستند و افرادی که سوءمصرف مواد مخدر دارند، بیشتر در معرض خطر هستند.

سفر به کشورهای خاص که سل در آنها شایع تر است، سطح ریسک را نیز افزایش می دهد.

تشخیص بیماری سل 

برای بررسی سل، پزشک از گوشی پزشکی برای گوش دادن به ریه ها و بررسی تورم در غدد لنفاوی استفاده می کند. آنها همچنین در مورد علائم و تاریخچه پزشکی و همچنین ارزیابی خطر قرار گرفتن در معرض ابتلا به سل، از فرد سؤال خواهند کرد.

متداول ترین تست تشخیصی سل، تست پوستی است که در آن تزریق اندک توبرکولین PPD که شامل عصاره باکتری سل است، درست در زیر قسمت داخلی ساعد انجام می شود.

محل تزریق باید بعد از ۲-۳ روز بررسی شود و اگر برآمدگی سخت و قرمز رنگ وجود داشته باشد، احتمالاً وجود سل تایید می شود.

متأسفانه، تست پوستی به طور صد درصدی دقیق نیست و گاه نتایج غلط مثبت و منفی را ارائه می دهد.

با این حال، آزمایش های دیگری نیز وجود دارد که برای تشخیص سل به کار می روند. آزمایش خون، اشعه X قفسه سینه و آزمایش خلط همگی برای بررسی وجود باکتری سل قابل استفاده هستند و ممکن است در کنار تست پوستی نیز مورد استفاده قرار گیرند.

تشخیص MDR-TB نسبت به سل معمولی دشوارتر است. همچنین تشخیص سل در کودکان نیز دشوار است.

درمان بیماری سل

در صورت وجود داروی مناسب و صحیح، اغلب موارد بیماری سل قابل درمان است. نوع و مدت دقیق درمان آنتی بیوتیک به سن فرد، سلامت کلی، مقاومت بالقوه در برابر داروها، نوع سل و محل عفونت (یعنی ریه ها ، مغز ، کلیه ها) بستگی دارد.

افراد مبتلا به سل نهفته ممکن است فقط به یک نوع آنتی بیوتیک نیاز داشته باشند؛ در حالی که افراد مبتلا به سل فعال (خصوصاً MDR-TB) اغلب به تجویز داروهای متعدد نیاز دارند.

معمولاً آنتی بیوتیک ها برای مدت زمان نسبتا طولانی مصرف می شوند. مدت زمان استاندارد برای یک دوره آنتی بیوتیک سل حدود ۶ ماه است.

داروهای ضد سل می تواند برای کبد سمی باشد و اگرچه عوارض جانبی غیر معمول است اما در صورت بروز، می توانند بسیار جدی باشند. عوارض جانبی احتمالی باید به پزشک گزارش شود و شامل موارد زیر است :

• ادرار تیره رنگ
• تب
• زردی
• از دست دادن اشتها
• تهوع و استفراغ

مهم است که هر دوره درمانی به طور کامل انجام شود حتی اگر علائم سل از بین رفته باشد. هر باکتری که به طور کامل از بین نرود می تواند در برابر دارویی که تجویز شده مقاوم شود و منجر به ایجاد MDR-TB در آینده می شود.

درمان با مشاهده مستقیم (DOT) ممکن است توصیه شود. این درمان شامل به کارگیری یک کارمند مراقبت های بهداشتی است تا او بر روند استفاده کامل فرد از داروها نظارت دقیق کند.

عوارض بیماری سل

در صورت عدم درمان، سل ممکن است کشنده باشد. اگرچه بیشتر روی ریه ها تأثیر می گذارد اما می تواند از طریق خون نیز گسترش یابد و عوارضی مانند :

• مننژیت
• درد ستون فقرات
• آسیب مفاصل
• آسیب به کبد یا کلیه ها
• اختلالات قلبی

ایجاد کند.

چشم انداز بیماری سل

خوشبختانه با درمان مناسب، اکثر قریب به اتفاق موارد سل قابل درمان است. موارد سل در ۲۵ سال گذشته کاهش یافته است اما این بیماری همچنان یک نگرانی است. بدون درمان مناسب، حداکثر دو سوم مبتلایان به سل خواهند مرد.

منبع : medicalnewstoday.com | ترجمه اختصاصی کافه پزشکی