تغذیه تکمیلی شیر خوار ؛ بین ۶ تا ۱۲ ماهگی | کافه پزشکی

از پایان شش ماهگی (۱۸۰ روز بعد از تولد) اکثر شیرخواران علاوه بر شیر مادر، نیازمند دریافت مقداری انرژی اضافی و برخی مواد غذایی و ریزمغذی ها هستند. به این دسته از مواد غذایی، غذای کمکی و به این نوع تغذیه، تغذیه تکمیلی می گویند. همراه کافه پزشکی باشید

خطرات زود شروع کردن غذای کمکی چیست؟

با شروع غذای کمکی، رغبت شیرخوار به مکیدن شیر سینه کمتر می شود در نتیجه تولید و ترشح شیر مادر کاهش می یابد و شیرخوار از دریافت مقدار کافی شیرمادر محروم می ماند. به دلیل عدم آمادگی و تکامل دستگاه گوارش و سیستم ایمنی بدن شیرخوار، امکان بروز هر نوع عفونت یا اسهال یا آلرژی (اگزما، خس خس سینه، کهیر و مشکلات گوارشی و …) در شیرخوار وجود دارد.

خطرات دیر شروع کردن غذای کمکی چیست؟

آشنا شدن شیرخوار با مزه و قوام انواع غذاها به تاخیر می افتد و قبول مواد غذایی و بلعیدن غذا ممکن است با مشکلات بعدی همراه باشد که این امر می تواند از نظر پذیرش غذا و کاهش دریافت مواد معدنی، مشکلاتی برایشان ایجاد نماید و در دراز مدت نیز بر رشد و تکامل آنان تاثیر نامطلوب بگذارد.

نحوه شروع و ادامه تغذیه تکمیلی

۱٫ از پایان ۶ ماهگی ( ۱۸۰ روزگی) تا پایان ۷ ماهگی

در چند روز اول شروع غذای کمکی، دادن یک یا دو قاشق مرباخوری غذا کافی است.

هفته اول : فرنی آرد برنج و بعد حریره بادام
هفته دوم : برنامه قبلی + سوپ با استفاده از گوشت
هفته سوم : برنامه قبلی + پوره انواع سبزی ها
هفته چهارم : برنامه قبلی همراه با تنوع در تهیه سوپ

در مورد بعضی از شیرخواران که به نظر می رسد فرنی یا حریره بادام را دوست ندارند، می توان یک حلقه موز رسیده یا یک تکه سیب درختی را پس از جدا کردن پوست آن، رنده کرده و به فرنی یا حریره بادام اضافه نمود. « به » میوه خوش طعمی است و یک قاچ به پخته شده می تواند طعم غذایی کودک را دلپذیرتر کند.

۲٫ ماه هشتم زندگی (پایان ۷ ماهگی تا پایان ۸ ماهگی)

در این ماه برنامه غذایی شیرخوار متنوع تر و قوام غذاها بیشتر می شود. مثلاً می توان انواع سوپ های غلیظ تر از قبل را (به غلظت حلیم) با استفاده از گوشت و انواع سبزی های نشاسته ای مانند سیب زمینی، کدو حلوایی، نخود فرنگی (نخود سبز) و نیز پوره تهیه کرد. زرده تخم مرغ (در ابتدا به اندازه یک نخود با شیر مادر یا فرنی مخلوط و نرم شود)، جگر، ماست، پنیر پاستوریزه کم نمک، خرما، میوه یا آب میوه نیز در این ماه به برنامه رژیم غذایی شیرخوار اضافه شود و او در اواخر ۸ ماهگی می تواند از غذاهای انگشتی استفاده نماید.

هفته اول: برنامه قبلی + زرده تخم مرغ آبپز
هفته دوم: برنامه قبلی + عدس و ماش در تهیه سوپ
هفته سوم: برنامه قبلی + میوه های رسیده و نرم
هفته چهارم: برنامه قبلی + ماست و غذاهای انگشتی

– تکه های کوچک هویج، سیب زمینی، کرفس، نخود فرنگی و باقلی سبز، عدس، تکه های گوشت بدون چربی یا کوفته قلقلی که کاملاً پخته شده و با پشت قاشق له شده باشند مناسب هستند.

– تکه هایی از میوه های رسیده و سالم فصل مانند سیب، هلو، طالبی، گرمک، گلابی و موز هم مناسب هستند.

۳٫ ماه های نهم و دهم زندگی

در این سنین، کودکان می توانند از غذاهایی با غلظت بیشتر مثلاً حلیم و پلو استفاده نمایند و غذاهای انگشتی را با دست خود بردارند. این زمان از نظر ارائه غذاهای جامد نرم بسیار حیاتی است و اگر این غذاها حدود ده ماهگی ارائه نشود خطر مشکلات تغذیه ای بعدی افزایش می یابد.

در این دو ماه علاوه بر برنامه غذایی ماه هشتم نان، ذرت، ماکارونی، رشته فرنگیو سایر حبوبات (به جز نخود و لپه) به برنامه غذایی کودک اضافه می شود. بنابراین می توان انواع سوپ ها، آش ها، حلیم ها و پلوهایی تهیه کرد که همراه با گندم، ذرت و یا حبوبات باشند. هر سه روز یک بار می توان یکی از حبوبات را به برنامه غذایی شیرخوار اضافه نمود.

۴٫ ماه های یازدهم و دوازدهم زندگی

استفاده از غذای سفره برای کودک

نکات اساسی در مورد تغذیه تکمیلی

مهم ترین نکته آن است که در سن ۶ تا ۱۲ ماهگی، هنوز هم غذای اصلی کودک شیرمادر است و غذای کمکی بهتر است بعد از تغذیه با شیر مادر و نه با فاصله زیاد، داده شود. در صورتی که شیرخوار بعد از غذای کمکی باز هم تمایل داشت شیرمادر بخورد اشکالی ندارد.

غذای کمکی هنگام شروع و در دفعات اول، باید کمی غلیظ تر از شیرمادر باشد. پس از چند روز، غلظت آن بیشتر و مانند ماست معمولی یعنی بسیار نرم و به تدریج ظرف چند روز دیگر با توجه به توان بلع شیرخوار بر غلظت آن افزوده می شود به طوری که هنگام کج کردن قاشق به راحتی از آن نریزد. به هیچ وجه نباید غذا را با بطری به شیرخوار داد.

دفعات تغذیه تکمیلی معمولاً دو تا چهار بار در روز است. مواد غذایی چه از نظر نوع و چه از نظر مقدار و تعداد وعده ها باید به تدریج به برنامه غذایی شیرخوار اضافه شوند.

به طور معمول هنگام تهیه غذای کمکی نباید از نمک استفاده شود (به علت احتمال ابتلا به فشار خون و عادت کودک به خوردن غذاهای شور) ولی اگر کودک نسبت به خوردن غذاهایی مثلا سوپ بی علاقه بود بهتر است اول از ادویه های ملایم و سالم یا چاشنی هایی مانند آب لیموترش تازه یا آب نارنج تازه به مقدار خیلی کم در آخرین لحظه پخت سوپ استفاده کرد و اگر این کار موثر نبود اضافه کردن مقدار بسیار کمی از نمک اشکالی ندارد و به همین دلیل نیز از چشاندن غذای خانواده به شیرخوار باید خودداری نمود

با شروع غذای کمکی، ضمن افزایش دفعات شیردهی لازم است به شیرخوار آب جوشیده خنک شده نیز داد تا ادرار کودک پر رنگ و مدفوع او سفت و سخت نشود.

نکاتی چند در مورد مصرف مایعات در شیرخواران ۶ تا ۱۲ ماهه

۱٫ آب

از پایان شش ماهگی باید هر روز به خصوص در فصل گرما و روزهای گرم، چند نوبت آب جوشیده خنک شده به شیرخوار داده شود. آب لوله کشی از زمان به جوش آمدن، اگر یک دقیقه خنک شود قابل استفاده است.

۲ شیر پاستوریزه

حدود ۲۳ ماهگی، برای آشنا شدن کودک به طعم شیر پاستوریزه می توان آن را بار اول به مقدار کم در حد ۳۰ سی سی با فنجان یا لیوان به کودک داده و به تدریج بر مقدار آن اضافه نمود. معمولاً استفاده از شیرگاو قبل از پایان ۱۲ ماهگی توصیه نمی شود.

۳٫ چای، قهوه و کاکائ

باعث کاهش جذب آهن غذای کمکی (به جز آهن گوشت) می شوند لذا بهتر است حتی المقدور استفاده نشوند.

۴٫ نوشیدنی های حاوی شکر زیاد

کودک را تشنه تر نموده و موجب چاقی او می شود.

۵٫ نوشیدنی های گازدار

سودا و نوشابه های معمولی برای کودکان ممنوع است زیرا علاوه بر مضراتیی که دارند  بی قراری و چاقی کودک) سبب دریافت مقدار کمتر غذا یا شیر مادر می شوند.

۶٫ آب میوه های طبیعی و خالص

اگر از میوه های مجاز و به روش بهداشتی در منزل تهیه شده باشند، از اواسط ماه هشتم به بعد در حد ۳۰ تا ۶۰ سی سی در روز که با لیوان نشکن (و نه بطری) به کودک داده شود، بلامانع است. گرچه مصرف خود میوه نسبت به آب میوه ارجحیت دارد.

آب میوه های تجارتی اکثراً حاوی سوربیتول و یا فروکتوز فراوان و مواد افزودنی هستند که می توانند سبب بی قراری و نفخ معده و مشکلات گوارشی شیرخواران شوند.

منبع : پرفسور محمد حسین سلطان زاده، متخصص کودکان و نوزادان