بلوک اعصاب سمپاتیک ؛ گانگلیون ستاره ای، شبکه سلیاک و سمپاتیک کمری | کافه پزشکی

سیستم اعصاب سمپاتیک شامل سه جزء: گانگلیونها ، اعصاب و شبکه های اتونومیک می باشد . تنه سمپاتیک (Sympathetic Trunk) شامل دو زنجیره از رشته های عصبی به انضمام گانگلیونها بوده که از جلوی ستون مهره ها از دومین مهره گردنی تا ساکروم کشیده شده است . هر زنجیره شامل ۲۴-۲۲ گانگلیون سمپاتیکی است (عقده های گردنی شامل ۳-۲ عدد ، پشتی ۱۲-۱۱ ، کمری ۵-۴ و خاجی ۴ عدد می باشد ). گانگلیون ها از طریق شاخه های ارتباطی به هم اتصال دارند و نیز از طریق شاخه هایی به اعصاب نخاعی و نخاع متصل شده اند. بلوک گانگلیونی در سه سطح گانگلیونهای ستاره ای ( Stellate )، سلیاک (Coeliac) و کمری (Lumbar) قابل انجام است . اعصاب سمپاتیک وابران می باشند به این معنی که ایمپالس های عصبی از ساقه مغز و نخاع به سمت احشاء از طریق اعصاب سمپاتیک هدایت می شوند . لذا نمی توانند عامل انتقال درد از محیط به مرکز باشند . به عبارت دیگر اعصاب سمپاتیک هر چند از نوع آوران نیستند ولی با درد ارتباط داشته و مکانیسم دقیق انتقال سمپاتیکی درد ناشناخته باقی مانده و برخی ازدردها با بلوک سمپاتیک تسکین می یابند . همراه کافه پزشکی باشید

بلوک سمپاتیک ارزش تشخیصی و تسکینی دارد . برای بلوک های کوتاه مدت با آزمایشات تشخیصی می توان از بیحس کننده های موضعی استفاده کرد. هر چند اثرات درمانی این داروها گاها بیشتر از زمان مورد انتظار طول می کشد . عوامل نورولیتیک مثل فنل یا اتیل الکل برای بلوکهای طولانی تر استفاده می شود . علائم بلوک موفق سمپاتیک شامل احساس گرمی در عضو ، افزایش پر شدن وریدها و فقدان تعریق در عضو مربوطه می باشد .

بلوک گانگلیون ستاره ای

عقده ستاره ای از اتصال گانگلیون تحتانی گردنی با اولین گانگلیون سمپاتیک سینه ای بوجود آمده و در ناحیه گردن واقع شده و در بر گیرنده سمپاتیک سر و گردن و بازوها می باشد این عقده با تزریق ۱۵-۲۰ سی سی بیحس کننده موضعی در نزدیکی و در اطراف آن بلوک می شود . تزریق در سطح زائده عرضی مهره ششم گردنی انجام می گردد و این بلوک در درمان دردهای سمپاتیکی ( مثل کوزآلژی ) و نارسایی عروقی ( مثل بیماری رینود ) بکار می رود . ممکن است با این بلوک نورالژی بعد از هرپس و درد ناشی از تومور سر و گردن و باز و تسکین یابد . برای حصول اثرات درمانی چند دوره بلوک مثلا روزانه یکبار تا ۵ روز و سپس یک روز در میان تا ۵ نوبت انجام می گیرد . ساختمان های مهم و زیادی اطراف عقده ستاره ای وجود دارد که در موقع بلوک آن ممکن است باعث عوارض متعدد گردد . این ساختمانها شامل شریان کاروتید ، شریان مهره ای ، ورید های گردنی ، عصب راجعه حنجره ، اعصاب فرنیک و واگ ، شبکه بازوئی و قله ریه می باشد. استفاده از مواد نورولیز می تواند آسیب های غیر قابل برگشتی به ساختمان های اطراف عقده ستاره ای وارد کند . در صورت تزریق بیحس کننده در شریان کاروتید حتی با حجم های خیلی کم می تواند باعث تشنج گردد . بلوک اعصاب راجعه حنجره باعث گرفتگی موقت صدا و احساس توده در گلو می شود . بلوک اعصاب فرنیک باعث فلج دیافراگم و بلوک شبکه بازوئی باعث بیحسی موقتی در اندام فوقانی می شود . سوراخ شدن قله پلور وریه می تواند باعث پنوموتوراکس و در نتیجه تنگی نفس ، درد قفسه سینه و سرفه گردد . بلوک سمپاتیک سر و گردن باعث میوز ، گرفتگی بینی به علت اتساع عروق حفره بینی ، فقدان تعریق در همان طرف و افتادگی پلک می شود .

بلوک شبکه سلیاک

شبکه سمپاتیکی سلیاک بین مهره های L1 و T12 واقع شده است . بلوک این شبکه برای درمان درد مزمن ناشی از سرطان پانکراس ، معده ، کیسه صفرا و کبد بکار می رود . قبل از انجام یک بلوک دائمی تر با یک عامل نورولیتیک ، بایستی بلوک تشخیص با یک بیحس کننده موضعی انجام شود. جهت بلوک این شبکه بیمار در وضعیت پرون قرار گرفته و با سوزن شماره ۲۰ به طول ۱۵ سانتی متر از زیر دنده دوازدهم و در محاذات مهره اول کمری در فاصله ۸ سانتی متری از خط وسط با زاویه ۴۵ درجه وارد و سوزن را از کنار تنه مهره با عبور داده و در عمق ۱۲-۱۰ سانتی متری به شبکه سلیاک دسترسی پیدا می کنید . جهت اطمینان از محل صحیح سوزن کمی ماده حاجب تزریق کرده سپس عکس رادیوگرافی گرفته می شود . برای دستیابی به بلوک کل شبکه لازم است تزریق دو طرفه انجام شود . جهت بلوک تشخیصی در هر طرف ۲۰ml بیحس کننده موضعی و در بلوک دائمی تر ۲۰ml اتیل الکل ۵۰% یا فنل ۶٪ تزریق می گردد .

بلوک سمپاتیک کمری

شایع ترین کاربرد آن تسکین نشانه های بیماریهای عروقی اندام تحتانی می باشد . با این بلوک جریان خون اندام تحتانی افزایش یافته ضمن تسکین درد ایسکمیک زمان استراحت ، ممکن است به التیام زخم های مقاوم و گانگرن تازه کمک نماید . با بلوک سمپاتیک کمری کوزالژی اندام تحتانی ، درد سنگ کلیه ، تعریق زیاد و درد ناشی از ضایعه وارده به بافتها در اثر سرما بهبود می یابد . زنجیره سمپاتیک کمری روی سطحی قدامی جانبی تنه مهره های دوم تا چهارم کمری در یک فضایی غشایی قرار گرفته و با تزریق داروها در داخل این غشاء دارو در طول زنجیره گسترش می یابد . برای بلوک مناسب شبکه کمری بهتر است یک سوزن در محدوده پا و یک سوزن در محدوده ها وارد و پس از تزریق ماده حاجب در آن با عکس رادیوگرافی محل مناسب و صحیح سوزن را تایید می نمایند . سپس ماده بیحس کننده یا نورولیتیک را از طریق هر دو سوزن تزریق می نمایند . برای اهداف تشخیصی ۳۰ml بیحس کننده موضعی و برای بلوک دائمی تر از یک عامل نورولیتیک مثل فنل ۶% یا اتیل الکل ۵۰% تزریق می شود . برای حصول اثرات کامل درمانی به فاصله چند روز بلوک طرف مقابل نیز انجام می شود .

بلوک سمپاتیکی ناحیه ای داخل وریدی

این بلوک نیز برای تسکین درد و نارسایی عروق اندام ها بکار می رود . این روش بی خطر تر و انجام آن ساده تر می باشد . برای این منظور با استفاده از تکنیک IV Bier‘ s Block گوانتیدین ۳۰-۲۰ میلی گرم همراه با ۲۰ml نرمال سالین برای اندام تحتانی و نصف این ارقام برای اندام فوقانی بصورت وریدی تزریق می گردد . به جای گوانتیدین می توان از آتروپین ۰/۶ میلی گرم یا کلونیدین ۰/۱۵mg یا فنتولامین ۵-۱۵ میلی گرم و یا رزرپین و بر تیلیوم استفاده کرد. با این روش سیستم اعصاب سمپاتیک در سیناپس پس گانگلیونی با مهار باز جذب نورآدرنالین در پایانه های اعصاب سمپاتیک و در نتیجه کاهش تون سمپاتیک ، بلوک می شود . با تزریق گوانتیدین بیمار احساس سوزش می نماید . مدت نگهداری تورینکه ۱۵-۱۰ دقیقه می باشد . از آنجا که گوانتیدین یک داروی ضد فشار خون است با خالی کردن کاف تورنیکه به داخل جریان خون سیستمیک وارد شده و ممکن است باعث هیپوتانسیون گردد . با این روش ، بلوک سمپاتیک بیمار حدود ۲۰ روز درد سمپاتیکی نخواهد داشت .

منبع : دکتر سید محسن پوریعقوبی، انستزیولوژیست

اختصاصی کافه پزشکی