اطلاعات دارویی : متوترکسات Methotrexate | کافه پزشکی
فرم قلمی متوترکسات برای درمان پسوریازیس استفاده می شود. این بیماری همچنین در درمان آرتریت روماتوئید و آرتریت جوانان استفاده می شود. متوترکسات نیاز به تجویز پزشک دارد و در چهار شکل محلول تزریقی قلمی (self-injectable)، محلول تزریقی داخل عروقی، قرص خوراکی و شربت خوراکی موجود است.
تزریق فرم قلمی این دارو می تواند توسط کادر درمانی انجام شود یا اگر توانایی تزریق آن را دارید، نحوه تزریق دارو به شما آموزش داده می شود. همراه کافه پزشکی باشید
آنچه در این پست کافه پزشکی خواهید دید
نحوه عملکرد پسوریازیس
این دارو به دسته دارویی به نام آنتی متابولیت ها یا آنتاگونیست های اسید فولیک تعلق دارد.
متوترکسات با مکانیسم های مختلفی در درمان شرایط مختلف کار می کند. به طور دقیق مشخص نیست که این دارو با چه مکانیسمی در درمان آرتریت روماتوئید (RA) کار می کند. RA یک بیماری مربوط به سیستم ایمنی بدن است؛ باور بر آن است که متوترکسات باعث تضعیف سیستم ایمنی شده و باعث کاهش درد، ورم و سفتی مفاصل ناشی از RA می شود.
در پسوریازیس، متوترکسات می تواند باعث کاهش سرعت تولید سلول های پوست شود و می تواند علائم آن از جمله خشکی پوست و خارش بثورات پوستی را کاهش دهد.
هشدار های مهم متوترکسات
هشدار FDA: متوترکسات دارای هشدار جعبه سیاه است؛ این جدی ترین هشدار سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) است. هشدار جعبه سیاه نشان دهنده اثرات خطرناک دارویی است.
هشدار مشکلات کبدی: این دارو می تواند باعث مشکلات کبدی در مراحل آخر مانند فیبروز و سیروز شود. ریسک این آسیب ها با افزایش طول مصرف دارو افزایش می یابد.
هشدار مشکلات ریوی: متوترکسات می تواند باعث ضایعات ریوی (زخم) شود. این عارضه ممکن است در هر زمان در طول درمان و با هر دوز مصرفی رخ دهد. قطع دارو ممکن است باعث بهبود ضایعه نشود. اگر در هنگام مصرف این دارو علائمی مانند مشکل در تنفس، تنگی نفس، درد قفسه سینه یا سرفه خشک دارید، سریعا با پزشک خود تماس بگیرید.
هشدار لنفوم: متوترکسات خطر ابتلا به لنفوم بدخیم (سرطان سیستم ایمنی) را افزایش می دهد. این خطر ممکن است با قطع دارو از بین رود یا خیر.
هشدار واکنش پوستی: متوترکسات می تواند باعث واکنش پوستی شود که می تواند کشنده باشد (باعث مرگ شود). این خطر ممکن است با قطع دارو از بین رود یا خیر. اگر هنگام مصرف این دارو علائم خاصی دارید، سریعا با پزشک خود تماس بگیرید یا اورژانس تماس بگیرید. این علائم عبارتند از: قرمزی، تورم، تاول زدن یا پوسته پوسته شدن پوست، بثورات پوستی، تب، قرمزی یا تحریک چشم، زخم در دهان، گلو، بینی یا چشم.
هشدار عفونت: متوترکسات می تواند توانایی بدن در مقابله با عفونت را کاهش دهد. افرادی که از این دارو استفاده می کنند بیشتر در معرض عفونت های جدی و تهدید کننده حیات هستند. افراد دارای عفونت فعال تا زمانی که عفونت آن ها درمان نشود، نباید از متوترکسات استفاده کنند.
هشدار افزایش سطح دارو در بدن: بعضی از مشکلات سلامتی می تواند باعث کاهش سرعت دفع دارو از بدن شود و خطر عوارض جانبی را افزایش دهد. در صورت بروز این عارضه، پزشک ممکن است دوز شما را کاهش دهد یا درمان شما را متوقف کند. قبل از شروع این دارو، در صورتی که مشکلاتی مانند مشکلات کلیوی، آسیت (مایع موجود در شکم) یا افیوژن پلور (مایع اطراف ریه ها) دارید، به پزشک خود اطلاع دهید.
هشدار سندروم لیز توموری: اگر متوترکسات مصرف می کنید و توموری به سرعت در حال رشد در بدن شما است، در معرض ابتلا به سندرم لیز توموری قرار گرفته اید که می تواند کشنده باشد (باعث مرگ شود). در صورت بروز علائم این سندرم ، فورا با پزشک خود تماس بگیرید. علائم این بیماری عبارتند از: مشکل در هنگام ادرار، ضعف یا گرفتگی عضلات، ناراحتی معده یا از دست دادن اشتها، استفراغ، از هوش رفتن، ضربان قلب سریع یا غیر عادی.
هشدار درباره درمان هایی که عوارض جانبی را افزایش می دهند: برخی از دارو ها و درمان ها مانند شیمی درمانی و داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی می توانند عوارض جانبی متوترکسات را افزایش دهند.
هشدار بارداری: متوترکسات می تواند باعث آسیب جدی جنین یا سقط جنین شود. اگر پسوریازیس یا آرتریت روماتوئید دارید و باردار هستید، به هیچ وجه از متوترکسات استفاده نکنید. اگر هنگام مصرف این دارو باردار شدید، فورا با پزشک خود تماس بگیرید. این دارو می تواند روی اسپرم نیز تاثیر گذارد پس زنان و مردان باید در طول درمان با این دارو از روش های پیشگیری از بارداری موثر استفاده کنند.
هشدار دستگاه گوارش: متوترکسات می تواند باعث اسهال شدید و اولسراتیو استوماتیت شود. این دارو همچنین می تواند باعث یک بیماری عفونی دهان شود که منجر به ورم، لثه های اسفنجی، زخم و شل شدن دندان ها شود. در صورت بروز این عارضه، پزشک ممکن است درمان شما را با این دارو قطع کند.
هشدار دوز غلط: این دارو باید یکبار در هفته مصرف شود. مصرف هر روز این دارو می تواند منجر به مرگ شود.
هشدار سرگیجه و خستگی: این دارو می تواند باعث سرگیجه شدید و خستگی شود. از رانندگی و کار با ماشین آلات تا زمانی که توانایی آن را داشته باشید، خودداری کنید.
هشدار بیهوشی: این دارو با یکی از دارو های بیهوشی به نام نیتروس اکساید تداخل دارد. اگر تحت پروسه درمانی که نیاز به بیهوشی دارد قرار گرفتید به پزشک یا جراح خود اطلاع دهید که از این دارو استفاده می کنید.
افراد دارای مشکلات کبدی: اگر مشکلات کبدی به خصوص مشکلات ناشی از الکل دارید نباید از این دارو استفاده کنید.این دارو ممکن است عملکرد کبد شما را بدتر کند. اگر پزشک شما این دارو را برای شما تجویز کرده است، دوز آن را بر اساس سلامت کبد شما تنظیم می کند و ممکن است بر اساس عملکرد کبد شما مصرف آن را متوقف کند.
برای افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف: اگر سیستم ایمنی ضعیف یا عفونت فعال دارید از این دارو استفاده نکنید زیرا می تواند این شرایط را بدتر کند.
برای افراد دارای شمار پایین سلول های خونی: اگر تعداد گلبول های قرمز و گلبول های سفید و پلاکت پایین دارید، از این دارو استفاده نکنید زیرا این دارو سطح کمبود سلول های خونی شما را بدتر می کند.
برای افراد دارای مشکلات کلیوی: اگر مشکلات کلیوی و یا سابقه مشکلات کلیوی دارید، از این دارو استفاده نکنید زیرا کلیه شما نمی تواند به خوبی این دارو را از بدن پاک کند و باعث افزایش سطح دارو در بدن و باعث افزایش عوارض جانبی این دارو می شود. حتی ممکن است باعث کاهش عملکرد کلیه و منجر به نارسایی آن شود. اگر پزشک شما این دارو را برای شما تجویز کرده است، دوز آن را بر اساس سلامت کلیه شما تنظیم می کند و اگر آسیب کلوی شما شدید باشد، ممکن است مصرف آن را متوقف کند.
برای افراد دارای زخم یا کولیت اولسراتیو: از متوترکسات استفاده نکنید زیرا با افزایش خطر ایجاد زخم در مسیر گوارشی، این شرایط را بدتر می کند.
برای افراد دارای تومور های در حال رشد: متوترکسات می تواند باعث سندروم لیز توموری شود. این حالت ممکن است پس از درمان برخی سرطان ها رخ دهد. این دارو می تواند اختلال سطح الکترولیت در بدن ایجاد کند که می تواند منجر به نارسایی شدید کلیه یا حتی مرگ شود.
برای مبتلایان به پلورال افیوژن یا آسیت: پلورال افیوژن یعنی تجمع مایع در اطراف ریه ها و آسیت یعنی تجمع مایع در شکم. در صورت بروز این دو حالت ممکن است متوترکسات برای مدت طولانی تری در بدن بماند و باعث افزایش عوارض جانبی شود.
برای افراد مبتلا به فرم بدتر شدن با نور پسوریازیس: اگر پسوریازیس شما در اثر اشعه ماوراء بنفش (UV) یا قرار گرفتن در معرض نور خورشید بدتر می شود، متوترکسات ممکن است باعث بدتر شدن این شرایط شود.
برای زنان شیرده: متوترکسات وارد شیر مادر می شود و می تواند باعث ایجاد عوارض جانبی در نوزاد شود. هنگام مصرف متوترکسات از شیردهی خودداری کنید. در مورد بهترین روش برای تغذیه کودک با پزشک خود صحبت کنید.
برای افراد سالمند: افراد سالمند احتمالا دارای مشکلات کبدی، کلیوی یا مغز استخوان هستند. همچنین احتمالا سطح پایین اسیدفولیک نیز دارند. پزشک باید این موارد را در افراد سالمند پاییش کند.
برای کودکان: برای پسوریازیس: این دارو در کودکان مبتلا به پسوریازیس مورد مطالعه قرار نگرفته است. نباید برای درمان پسورازیس کودکان کمتر از ۱۸ سال استفاده شود.
برای آرتریت ایدیوپاتیک جوانان چند مفصلی: این دارو برای درمان این شرایط در کودکان ۲ تا ۱۶ سال مورد بررسی قرار گرفته است.
عوارض جانبی متوترکسات
فرم تزریقی این دارو می تواند باعث خواب آلودگی شود. هنگام مصرف این دارو از رانندگی و کار با ماشین آلات خودداری کنید.
این دارو می تواند باعث عوارض جانبی دیگری نیز شود.
عوارض جانبی رایج
- تهوع یا استفراغ
- درد یا ناراحتی معده
- اسهال
- ریزش مو
- خستگی
- سرگیجه
- لرز
- سردرد
- زخم در ریه
- زخم های دهان
- زخم های دردناک بر روی پوست
- برونشیت
- تب
- کبودی راحت
- افزایش خطر عفونت
- حساسیت به نور خورشید
- بثورات پوستی
- گرفتگی یا آبریزش بینی و گلو درد
- نتایج غیر عادی آزمایش عملکرد کبد (ممکن است نشانگر آسیب کبدی باشد)
- کاهش سطح سلول های خونی
اگر این علائم خفیف باشند ممکن است در عرض چند روز تا دو هفته برطرف شوند اما اگر علائم شدید باشند و رفع نمی شوند به پزشک یا داروساز خود اطلاع دهید.
عوارض جانبی جدی
اگر عوارض جانبی جدی یا علائم تهدید کننده حیات داشتید، با پزشک خود یا اورژانس تماس بگیرید. عوارض جانبی جدی و علائم آن به شرح زیر است:
خونریزی غیر عادی که علائم آن عبارتند از:
- استفراغ خونی یا شبیه دانه قهوه
- سرفه خونی
- مدفوع خونی یا تیره
- خونریزی لثه
- خونریزی غیر عادی از واژن
- افزایش کبودی
مشکلات کبدی که علائم آن عبارتند از:
- ادرار به رنگ تیره
- استفراغ
- درد شکم
- زرد شدن پوست یا سفیدی چشم
- خستگی
- از دست دادن اشتها
- مدفوع روشن
مشکلات کلیوی که علائم آن عبارتند از:
- مشکل در ادرار
- کاهش حجم ادرار
- وجود خون در ادرار
- افزایش وزن قابل توجه یا ناگهانی
مشکلات پانکراس که علائم آن عبارتند از:
- درد شدید شکمی
- درد شدید کمر
- ناراحتی معده
- استفراغ
ضایعات (زخم) ریوی که علائم آن عبارتند از:
- سرفه خشک بدون خلط
- تب
- تنگی نفس
لنفوم (سرطان) که علائم آن عبارتند از:
- خستگی
- تب
- لرز
- کاهش وزن
- از دست دادن اشتها
واکنش های پوستی که علائم آن عبارتند از:
- بثورات پوستی
- قرمزی
- ورم
- تاول
- لایه برداری یا پوسته پوسته شدن پوست
عفونت که علائم آن عبارتند از:
- تب
- لرز
- گلو درد
- سرفه
- درد گوش یا سینوس
- تغییر رنگ یا حجم بزاق و مخاط
- درد هنگام ادرار
- زخم دهان
- زخم هایی که بهبود نمی یابند
- خارش مقعد
آسیب مغز استخوان و کاهش سلول های خونی
تداخلات دارویی متوترکسات
متوترکسات ممکن است با دارو های دیگر، ویتامین ها و محصولات گیاهی که مصرف می کنید تداخل داشته باشد. (تداخل زمانی رخ می دهد که یک ماده کارکرد دارو را تغییر می دهد و از عملکرد صحیح دارو جلوگیری کند)
برای جلوگیری از تداخل دارویی، پزشک باید تمام دارو های مصرفی شما را به دقت مدیریت کند. تمام دارو ها، ویتامین ها و محصولات گیاهی که مصرف می کنید را به پزشک خود اطلاع دهید. برای اطلاع از تداخلات دارویی با پزشک یا داروساز صحبت کنید.
نمونه های تداخلات دارویی متوترکسات در زیر بیان شده است:
دارو هایی که نباید همراه متوترکسات مصرف شوند
اگر همراه متوترکسات مصرف شوند ممکن است باعث عوارض خطرناکی در بدن شوند. این دارو ها عبارتند از:
واکسن های زنده: این دارو ها می توانند ریسک عفونت را افزایش دهند.
تداخلاتی که خطر بروز عوارض جانبی را افزایش می دهد
مصرف متوترکسات با دارو های خاص خطر عوارض جانبی آن دارو ها را افزایش می دهد. نمونه هایی از این دارو ها عبارتند از:
برخی دارو های آسم مانند تئوفیلین: که باعث افزایش عوارض جانبی تئوفیلین و افزایش ضربان قلب می شود.
تداخلاتی که خطر عوارض جانبی متوترکسات را افزایش می دهد
دارو های ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs): افزایش عوارض جانبی می تواند شامل خونریزی، مشکلات مغز استخوان یا مشکلات جدی در دستگاه گوارش باشد. این مشکلات می تواند کشنده باشد. برخی از داروهای این دسته عبارتند از ایبوپروفن، ناپروکسن، آسپرین، دیکلوفناک، اتودولاک یا کتوپروفن.
دارو های ضد تشنج مانند فنی توئین: ممکن است باعث افزایش عوارض جانبی مانند ناراحتی معده، ریزش مو، خستگی، ضعف و سرگیجه شود.
دارو های ضد نقرس مانند پروبنسید: ممکن است باعث افزایش عوارض جانبی مانند ناراحتی معده، ریزش مو، خستگی، ضعف و سرگیجه شود.
آنتی بیوتیک ها: مواردی مانند دارو های پنی سیلین که شامل آموکسی سیلین، آمپی سیلین، کلوگزاسیلین و نفی سیلین می باشد و ممکن است باعث افزایش عوارض جانبی مانند ناراحتی معده، ریزش مو، خستگی، ضعف و سرگیجه شود.
مهارکننده های پمپ پروتون: مانند امپرازول، پنتوپرازول یا اسومومپرازول که ممکن است باعث افزایش عوارض جانبی مانند ناراحتی معده، ریزش مو، خستگی، ضعف و سرگیجه شود.
داروهای پوستی مانند رتینوئیدها: ممکن است باعث افزایش عوارض جانبی مانند مشکلات کبدی شود.
دارو های پس از پیوند مانند آزاتیوپرین: ممکن است باعث افزایش عوارض جانبی مانند مشکلات کبدی شود.
دارو های ضد التهابی مانند سولفاسالازین: ممکن است باعث افزایش عوارض جانبی مانند مشکلات کبدی شود.
آنتی بیوتیک هایی مانند تریمتوپریم/سولفامتوکسازول: ممکن است باعث افزایش عوارض جانبی مانند آسیب مغز استخوان شود.
تداخلاتی که می توانند متوترکسات را کم اثر کنند
هنگامی که از متوترکسات با دارو های خاصی استفاده شود، ممکن است برای درمان وضعیت شما به خوبی کار نکند زیرا ممکن است میزان متوترکسات در بدن شما کاهش یابد. نمونه هایی از این دارو ها عبارتند از: آنتی بیوتیک هایی مانند تتراسایکلین، کلرامفنیکل یا آنهایی که بر روی باکتری های روده اثر می کنند (مانند وانکومایسین).
نحوه مصرف متوترکسات
متوترکسات برای درمان کوتاه مدت یا طولانی مدت استفاده می شود. طول مدت درمان با دارو بسته به شرایطی است که دارو را برای درمان آن مصرف می کنید. مصرف دارو بر خلاف روش تجویز شده ممکن است خطرات جدی ایجاد کند.
اگر مصرف دارو را متوقف کنید و اصلا از آن استفاده نکنید: بسته به شرایطی که برای درمان آن دارو را مصرف میکنید پیامد متفاوتی خواهد داشت:
- برای RA یا JIA: ممکن است علائم مانند التهاب و درد از بین نرود یا بدتر شود.
- برای پسوریازیس: علائم شما ممکن است بهبود نیابد. این علائم می تواند شامل خارش، درد، لکه های قرمز پوست یا لایه های نقره ای یا سفید پوست و پوسته پوسته شدن آن شود.
اگر دوز دارو را فراموش کنید یا آن را طبق برنامه مصرف نکنید: دارو ممکن است به خوبی عمل نکند. برای کارکرد خوب باید همیشه مقداری از دارو در بدن موجود باشد.
اگر مقدار زیادی دارو مصرف کنید: ممکن است سطح دارو در بدن شما به طور خطرناکی بالا رود. علائم اوردوز به شرح زیر است:
- کاهش سطح گلبول های سفید خون و افزایش عفونت با علائمی مانند تب، لرز، سرفه، درد بدن، درد هنگام ادرار، و یا لکه های سفید در گلو
- کاهش سطح گلبول های قرمز خون و کم خونی با علائمی مانند خستگی شدید، پوست رنگ پریده، ضربان قلب سریع یا تنگی نفس
- کاهش سطح پلاکت خون و خونریزی غیر عادی با علائمی مانند خونریزی بدون توقف، سرفه خونی، استفراغ خونی، خون در ادرار یا مدفوع
- زخم های دهان
- عوارض شدید در معده مانند درد، حالت تهوع یا استفراغ
اگر احساس می کنید مقدار زیادی دارو مصرف کردید با اورژانس تماس بگیرید.
اگر یک دوز را فراموش کردید آن را به محض یادآوری مصرف کنید مگر این که چند ساعت تا زمان مصرف دوز بعدی باقی مانده باشد. در این صورت تنها یک دوز مصرف کنید. هیچ گاه دو دوز را همزمان مصرف نکنید زیرا باعث عوارض جانبی خطرناک می شود.
ملاحظات مهم هنگام مصرف متوترکسات
نکات زیر را به یاد داشته باشید:
- این دارو را در زمانی که پزشک برای شما تجویز کرده است مصرف کنید.
- دارو را در دمای اتاق و بین دما ۱۵ تا ۳۰ درجه سانتی گراد نگهداری کنید.
- دارو را به دور از رطوبت و نور نگهداری کنید.
- دارو را همیشه همراه خود و در کیف در دسترس داشته باشید
- اشعه X در فرودگاه به داروی شما آسیب نمی رساند. نگران آن نباشید
- همیشه ظرف اصلی دارو که برچسب تجویز دارد را همراه خود داشته باشید
- از نگهداری دارو در ماشین، هنگامی که هوا بسیار گرم یا بسیار سرد است اجتناب کنید
پایش کلینیکی
پزشک ممکن است در طول درمان شما آزمایشاتی انجام دهد تا مطمئن شود این دارو به بدن شما آسیب نمی رساند. این آزمایش ها ممکن است شامل آزمایش خون و اشعه ایکس باشد و موارد زیر را بررسی کنند:
- سطح سلول های خونی
- سطح پلاکت
- عملکرد کبد
- سطح آلبومین خون
- عملکرد کلیه
- عملکرد ریه
- سطح متوترکسات در بدن
- مقدار کلسیم، فسفات، پتاسیم و اسید اوریک در خون شما (می تواند به تشخیص سندرم لیز تومور کمک کند)
حساسیت به خورشید: متوترکسات می تواند پوست شما را نسبت به خورشید حساس تر کند و باعث افزایش آفتاب سوختگی شود. از قرار گرفتن در برابر نور مستقیم خورشید پرهیز کنید و حتما از لباس های کامل و ضد آفتاب استفاده کنید.
منبع : healthline.com | ترجمه اختصاصی کافه پزشکی