سیر تا پیاز درباره داروهای مخدری ؛ نکات، عوارض و طبقه بندی آنها | کافه پزشکی

فارماکودینامیک و فارماکوکینتیک داروهای مخدری چیست که تحمل درد را برای بیماران آسان کرده است؟ آیا مخدر صرفا یک داروی خطرناک است؟ این پست تخصصی شما را با مخدر ها آشنا می کند. پس تا پایان پست مهمان کافه پزشکی باشید

داروهای مخدری

• موثر ترین درمان برای دردهای متوسط و شدید 
• ایجاد بی دردی در سطوح مختلف CNS

تعاریف مرتبط با داروهای مخدری

analgesic: ضددرد؛ برطرف کردن درد بدون مختل کردن حس هاس دیگر

opioid: هر نوع ترکیب، ماده یا دارویس که به گیرنده های اپیوئیدی متصل می شودس

opiate: هر دارو یا ماده ای که از تریاک می گیرند.

opium: تریاک (در تریاک ۲۰ نوع آلکالوئید وجود دارد)

narcotic: هر نوع ترکیب یا دارویی که خاصیت بالقوه سواستفاده و اعتیاد زایی داشته باشد

انواع داروهای مخدری

اندروژن: مخدرهای داخل بدن مانند انکفالین، اندروفین و …

به طور طبیعی داخل بدن به شکل واسطه شیمیایی عمل می کنند. همگی یک نوع پپتیدند که از یک پلی پپتید اولیه مشتق می شوند و براساس ساختار آناتومیکی و فرمول شیمیایی اثر خود را می گذارند.

اگزوژن: مخدرهای خارج بدن  

رسپتور های اوپیوئیدی

مو: بیش ترین خاصیت آنالژزیک را دارد؛ روی سیستم تنفس، قلبی عروقی، گوارش و حتی حافظه دوجانبه اثر می گذارد، سرخوشی و دپرسیون تنفسی و مشکلات ادراری می دهد

کاپا: خاصیت بی دردی نخاعی دارد – روی دستگاه گوارش، بویایی، تنفس و عمل شناختی مغز اثر می گذارد – ایجاد دیورز، و دیسفوریا می کند، دپرسیون تنفسی نمی دهد

دلتا: در حیوانات اثر خوبی در ایجاد بی دردی دارد.

نکته: اپیوئیدها با اتصال به این رسپتورها اثر خود را اعمال می کنند و تحریک رسپتورها دست ما نیست و به تنوع ژنتیکی افراد بستگی دارد.

طبقه بندی مخدر ها بر اساس عملی که انجام می دهند

agonist: با اتصال به رسپتورها عمل مشابه واسطه های شیمیایی را دارند مثل مورفین

Patial agonist: حداکثر تحریک را ندارند (تحریک نسبی ایجاد می کنند)

antagonist: مثل نالوکسان 

agonist-antagonist: مثل بوپره نورفین 

طبقه بندی مخدر ها بر اساس تمایل آنها به اتصال به رسپتور

مخدرهای قوی – متوسط – ضعیف

نکته: ضعیف ترین مخدر کدئین است.

طبقه بندی مخدر ها بر اساس نوع شکل گرفتن

• طبیعی: از طبیعت مشتق می شود مثل مورفین
• سنتتیک: به دست بشر ساخته می شود مثل متادون
• نیمه سنتتیک: یا نیمه صناعی مثل هیدرو مورفین

 مکانیسم عمل داروهای مخدری

با تحریک رسپتور های خود اثر مهار کنندگی دارند.

فارماکودینامیک

بررسی و مطالعه ارتباط بین غلظت یک دارو بر محل اثر که بدن پاسخ فیزیولوژیک و بیولوژیک می دهد.

NMDA (ان متیل دی آسپارتات)

بعضی از مخدرها مثل متادون با اتصال به این رسپتور باعث مهار آن می شوند (آنتاگونیست آن هستند) و برای درمان دردهای مزمن موثرند.

چند نکته درباره داروهای مخدرها 

مصرف طولانی مدت مخدرها مثل متادون ممکن است اثر بی دردی را کاهش و باعث افزایش درد در مصرف کنندگان شود.

مخدرها هم اثر مرکزی و هم محیطی دارند زیرا رسپتورهای آن علاوه بر مغز در همه جای بدن حتی مفصل زانو وجود دارند.

مفهوم Equianalgesia

بی دردی برابر- بی دردی معادل (آن مقدار بی دردی که داروهای مختلف با دوزهای یکسان ایجاد می کنند)

۱۰mg مورفین و ۱۰mg متادون اثر بی دردی برابری دارند.

عوارض داروهای مخدری

• Mood: تغییر خلق
• Euphoria: سرخوشی، نئشگی
• Rewarding: احساس رضایت مندی و بزرگ منشی، لذت 
• Tranquility: آرامبخشی
• Dysphoria: ناخوشی و بد خلقی
• Kavergy: احساس تنفر که نشان می دهد دارو با فرد سازگار نیست  
• ضدسرفه: با مهار مرکز سرفه در بصل النخاع
• دپرسیون تنفسی
• حالت تهوع و استفراغ: تمام مخدرها در درجات مختلف باعث تهوع می شوند. علت به خاطر تحریک Chemoreseptor trigger zone در بصل النخاع و یا تحریک ناحیه ای در گوش است که فرد در زمان راه رفتن دچار حالت تهوع می گردد.
• miosis: تنگی مردمک، مردمک ته سوزنی یا پینگ پنگی که به خاطر تحریک عصب زوج ۳ است.
• Tolerance: تحمل؛ می تواند به صورت ذاتی یا اکتسابی باشد. می تواند در سه نوع فارماکودینامیک، فارماکولوژیک و ترکیبی ایجاد شود.
• تشنج: بعضی از مخدرها مانند متابولیز پتدین (نورومیپریدین) فعالیت های تشنج مانند ایجاد می کنند بنابراین آنها را نباید زیاد استفاده کرد.
• Muscular Rigidity: بعضی افراد با مصرف مخدر بدنشان سفت می شود که ممکن است به خاطر اثر مرکزی باشد. 

بنابراین نباید مخدرها را سریع و با دوز زیاد تزریق کرد. این حالت بیشتر در افراد پیر مشاهده می شود که بدنشان طبق فیزیولوژیک طبیعی از قبل دچار سفتی شده است.

نکته: Ceiling effect به معنای سقف اثر دارو است؛ دارو تا یک حد خاصی اثر خود را اعمال می کند ولی اگر از آن حد بالاتر رفت دیگر آن اثر اولیه را نخواهد داشت.

اثرات قلبی – عروقی: نه تنها به دوز دارو بلکه به تن پایه اولیه شخص (ماهیت فرد) بستگی دارد.

بعضی از افراد سمپاتیکی اند (تعریق زیاد و تپش قلب دارند) ولی بعضی دیگر خونسرد و آرام هستند که مادرزادی است. مخدرها، برادی کاردی وابسته به دوز می دهند (با تحریک اعصاب واگ که پاراسمپاتیکی است) اما پتدین باعث تاکی کاردی می شود.

بعضی از مخدرها مثل مورفین و پتدین باعث آزادسازی هیستامین می شوند.

مخدرها باعث هایپوتنشن می شوند (با آزاد سازی هیستامین و یا با اثر مستقیم بر روی عضلات صاف عروق)

علت استفاده مورفین در آنژین های قلبی: پیش بار قلبی و قدرت و سرعت انقباضات قلبی را کم می کند.

نکته: پنتازوسین و بوتورفانول ممکنه باعث افزایش فشار شریان ریوی و فشار سیستمیک شوند.

مریضی که در شوک است (مخصوصا شوک هایپوولمیک) مخدرها را باید با احتیاط تزریق کرد چون حجم داخل عروقی کم است و ممکن است شوک تشدید یابد.

اثر مخدرها روی سیستم گوارشی: حرکات دستگاه گوارش را کند می کند و تخلیه معده را به تاخیر می اندازد. با تحریک رسپتور های مو ترشحات معده، روده وصفرا را کم می کند. با اثر روی اسفنگتر اودی باعث تنگی آن و افزایش فشار داخل مجرای صفراوی می شوند.

اثر روی سیستم کلیوی: با افزایش فشار اسفنگتر مثانه و کاهش تون عضله باعث احتباس ادراری می شود.

اثر روی غدد درون ریز: کاهش سطح تمامی هورمون ها – با کاهش انقباضات رحمی زمان زایمان را طولانی می کنند و باعث دپرسیون تنفسی نوزاد می گردند. (زیرا مخدرها حاوی آلکالوئید هستند)

اثر روی عروق پوستی (جلدی): حالت فلشینگ که در آن پوست به صورت برافروخته، قرمز، پر خون و گرگرفته در می آید. دلیل آن کاهش مقاومت و گشادی عروق با آزاد شدن هیستامین است.

خارش: عارضه اذیت کننده که با تزریق اینترتکئال (داخل نخاعی) شدید تر می شود.

تذکر:هروئین سیستم ایمنی را مختل می کند.

Pseado-addiction: اعتیاد کاذب که در بیمارستان ها  وبخش ها شاهد آن هستیم. مثلا بیمار عمل کرده و درد دارد و پرستاران بخاطر اصرار بیمار، با تزریق نابجای دارو باعث اعتیاد کاذب بیمار می گردند. اگر کسی آگونیست (مخدر) را دریافت کرد در بخش هم باید آگونیست دریافت کند.

مخدرها را نباید یک دفعه قطع کرد زیرا ممکن است باعث بروز عوارضی مانند بی قراری، تحریک پذیری، وابستگی جسمانی، تهوع، درد عضلات، اسهال، بی خوابی، دیورز، افزایش فشارخون و تاکی کاردی شوند؛ بنابراین آنها را باید آهسته آهسته با کم کردن مقدار مصرفی قطع کرد.

فارماکوکینتیک داروهای مخدری

مطالعه اثر دارو روی بدن که شامل جذب، انتشار، متابولیسم و دفع می شود.

مخدرها عموما فارماکودینامیک مشابهی دارند ولی فارماکوکنتیکشان متفاوت است.

جذب یک دارو به شکل، اندازه و خاصیت غشای سلول بستگی دارد.

اشکال مصرفی داروهای مخدری

oral: به صورت قرص، محلول، مایع

برای مصارف طولانی مدت – بیشتر مخدر ها از راه دهان خوب جذب می شوند.

IM: به صورت عضلانی که دردناک است. 

IV: به صورت داخل عروقی که سریع الاثر ترین است اما با طول اثر کوتاه – جذب آن مطمئن تر است. 

Rectal: به صورت مقعدی که جذب آن مانند خوراکی هاست.

SC: به صورت زیر جلدی که در مقایسه با خوراکی ها اثر سریع تری دارد و جذبش متغیر است – احتمال نکروز و درد – حجم کمی را می توان داد.

Transnasal: به صورت داخل بینی که جذب آن از طریق حس بویایی است یا به عبارتی آن را استشمام می کنند. بیشتر محلول  در چربی اند و سریعا جذب می شوند.

نکته:بوتورفانول تنها مخدری است که به صورت اسپری وجود دارد.

Internasal: از طریق بینی که بیشتر به صورت مایع است مانند چکاندن قطره به داخل بینی

Transdermal: از طریق پوست مانند پچ پوستی فنتانیل

نکته: رمی فنتانیل برای تزریق اینتراتکال توصیه نمی شود زیرا دارای ترکیب گلایسینی است که ممکن است فلج حرکتی موقت دهد.

منبع : اختصاصی کافه پزشکی